Ասում են՝ չենք խանգարի. եղունգ ունե՞ս, գլուխդ քորի

Կառավարության ծրագիրը լի է սոցիալական ոլորտին վերաբերող նպատակադրումներով և ցանկություններով: Սակայն առարկայական է նաև արձանագրված այն փաստը, որ այս ոլորտին ուղղվող պետական բյուջեի միջոցների աճի համար նախատեսվող թիրախները, պետության կողմից հանձն առնվող կարգավորումների, պարտավորությունների և ուղղակի մասնակցության շրջանակն ու բնույթը, մեղմ ասած, չեն համապատասխանում սոցիալական ոլորտում ամրագրված հիմնական նպատակներին:

Մասնավորապես` պետական բյուջեից ֆինանսավորման աճի անորոշ հնարավորություն նախատեսված է միայն առողջապահության, կրթության և գիտության ոլորտների համար: Սակայն, միևնույն ժամանակ, էապես հավակնոտ նպատակներ են դրված նաև սոցիալական պաշտպանության և ժողովրդագրության ոլորտներում, որոնք պահանջում են շարունակաբար իրականացվող ծրագրեր՝ պետական լրացուցիչ և կայուն ֆինանսավորմամբ:

Ասենք, օրինակ, ընտանիքի (անձի) սոցիալական կարիքներին համապատասխան՝ բազմաբնույթ ու ամբողջական սոցիալական ծառայությունների փաթեթի տրամադրում, պետական կենսաթոշակների չափերի պարբերաբար բարձրացում՝ ապահովելով միջին կենսաթոշակի չափի առաջանցիկ աճ՝ գնաճի նկատմամբ, կենսաթոշակային համակարգում կուտակային բաղադրիչի պահպանում, որն աստիճանաբար ավելացնելու է պետական բյուջեից ուղղվող միջոցների չափը, գործազրկությունը էապես կրճատելու համար զբաղվածության աջակցության նոր ծրագրեր, մանկատնից դուրս եկող երիտասարդների անկախ կյանքի կազմակերպման գործընթացը սահուն իրականացնելու համար պետական հետևողական աջակցություն, ծնելիության խրախուսման, երիտասարդ և երեխաներ ունեցող ընտանիքների աջակցության նոր ծրագրեր, հայրենադարձ ընտանիքների համար նոր ծրագրեր:

Հատկանշական է նաև, որ աշխատանքի և սոցիալական պաշտպանության ոլորտում ներառված են նաև կազմակերպական արդյունավետության բարձրացման որոշ նպատակադրումներ: Սակայն այս ոլորտից դուրս են մնացել մի շարք բնագավառներում բարեփոխումների արդյունավետ իրականացման նպատակադրումները, որոնք օբյեկտիվորեն անհրաժեշտ են սոցիալական ներառական զարգացման համար:

Մասնավորապես` կենսաթոշակային համակարգում նախատեսված է կուտակային բաղադրիչի հետագա արմատավորում, որին նախկինում սկզբունքորեն դեմ էր նաև ներկայումս իշխանության եկած քաղաքական ուժը: Սակայն ներառական զարգացումն օբյեկտիվորեն պահանջում է, որ կենսաթոշակային նոր համակարգի ձևավորումը հիմնված լինի հետևյալ հիմնական սկզբունքների վրա՝ պետության դրական պարտավորություն, միջսերնդային և ներսերնդային համերաշխություն, գործատու, աշխատող, պետություն ամբողջական մասնակցության ապահովում, համարժեքություն՝ կենսաթոշակի չափի համար ելակետ պետք է հանդիսանա կենսաապահովման նվազագույն զամբյուղի արժեքը կամ տվյալ պահին երկրի միջին աշխատավարձի առնվազն 40 տոկոսը, օրինական աշխատանքի խթանում՝ աշխատանքային ստաժը նույնպես պետք է հաշվի առնվի թոշակի չափի որոշման համար:

Ծրագրում առկա չեն օբյեկտիվ այն նպատակադրումները, որոնք պետք է վերաբերեն տարեցներին, հաշմանդամություն ունեցող անձանց, առանց ծնողական խնամքի մնացած երեխաներին տրամադրվող պետական խնամքի և սպասարկման գործող ծառայությունների ամբողջականացմանը, որակի և հասցեականության, մատչելիության թիրախավորված բարելավմանը: Բացակայում են տարեցների կյանքի որակի բարելավման, առողջ և արժանապատիվ ծերության ապահովման նպատակադրումները՝ ծերաբուժության և ծերաբանության, ինչպես նաև տարեցների խնամքի և զբաղվածության ապահովման ժամանակակից այլընտրանքային ծառայությունների ներդրման և զարգացման անհրաժեշտությունը (ցերեկային կենտրոններ, ծերապարտեզներ, ծերանոցներին այլընտրանք՝ շուրջօրյա խնամքի փոքր կենտրոններ, տնային պայմաններում խնամք և սպասարկում): Եվ սա այն դեպքում, երբ մեր երկիրն արդեն իսկ ծերացող հասարակությամբ երկիր է:

Ծրագրում անդրադարձ չկա անապահովության գնահատման նոր համակարգի ներդրման և անապահովության նպաստների հասցեականության բարձրացման բարեփոխումների միասնական հայեցակարգին: Ասենք, օրինակ, անապահովության նպաստ պետք է ստանան այն ընտանիքները, որոնց կազմում չկան աշխատանքային տարիքի աշխատունակ անձինք, իսկ գործազուրկների համար պետական համարժեք աջակցությամբ պետք է ապահովվի կայուն զբաղվածություն: Նպաստները սոցիալական պաշտպանության ոլորտի հիմնական ծրագրերից են՝ տարեկան շուրջ 35 միլիարդ դրամ բյուջեով, և օրինական աշխատանքի քաջալերման տեսանկյունից ունեն որոշիչ ազդեցություն:

Նվազագույն ամսական աշխատավարձի շարունակական բարձրացումը կապվում է միայն մակրոտնտեսական ցուցանիշների հետ: Սա այն դեպքում, երբ ներառական զարգացման և եկամուտների արդար բաշխման տեսանկյունից դրա հիմքում պետք է հավասարապես լինի նաև կենսապահովման նվազագույն բյուջեի ավելացող արժեքը: Այս պահանջն ամրագրված է նաև Եվրոպական Վերանայված սոցիալական խարտիայով, որն, ի դեպ, մեր երկիրը վավերացրել է:

Արդեն իսկ կյանքի է կոչվում պետական հատվածի աշխատատեղերի հետևողական կրճատման գործընթացը, սակայն ծրագրում չեն երևում պետական հատվածի աշխատավարձերի բարձրացման հստակ նպատակադրումը և դրա կոնկրետ թիրախավորումը:

Անտեսված է ներքին աշխատաշուկան օտարերկրյա աշխատուժի հնարավոր անարդյունավետ ներհոսքից պաշտպանելու կարգավորումների ամբողջականացման և լիարժեք գործադրման անհրաժեշտությունը: Սակայն աստիճանաբար այն դառնում է ավելի առարկայական՝ մեր երկրի զարգացմանը զուգահեռ:

Բազմազավակ ընտանիքների պետական աջակցության համակարգի ներդրման մասին ևս ոչ մի խոսք չկա, որն, ի դեպ, նաև ՀՀ Սահմանադրության պահանջն է:

Ժողովրդագրական իրավիճակի բարելավման տեսանկյունից օբյեկտիվորեն կարևորվել է նոր ծրագրերի անհրաժեշտությունը, սակայն այստեղ ևս համակարգային մոտեցում, որոշակիություն և հստակ թիրախավորում չկա: Ասենք՝ բնակարանային ապահովման պետական նպատակային ծրագրի օբյեկտիվ անհրաժեշտությունը, որն, օրինակ, շատ դեպքերում բխում է նաև օրենքով ամրագրված և տարիներ շարունակ չիրականացվող՝ պետության պարտավորություններից:

Անորոշ ձևակերպմամբ նախատեսված է, որ պետությունն ընդամենը պետք է մեղմի սոցիալապես անապահով խավերի պարտադիր բժշկական ապահովագրության ծախսերը, սակայն այս համակարգի ներդրման իրատեսականությունը պահանջում է, որ պետությունն ամբողջությամբ փոխհատուցի առնվազն աղքատ ընտանիքների անդամների բժշկական ապահովագրության ծախսերը:

Ծրագրում կրթությունը դիտվում է որպես սոցիալ-տնտեսական զարգացման հենասյունային մակրոգործոն: Սակայն հիմնարար այս մոտեցման լիարժեքությունը՝ ներառական զարգացման և հասանելիության ապահովման տեսանկյունից, օբյեկտիվորեն պահանջում է, որ մեր երկրում կրթության բոլոր ձևերը լինեն անվճար՝ պետական ամբողջական ֆինանսավորմամբ:

Փաստորեն, կառավարությունը չի խանգարելու, ավելին՝ քաջալերում է «եղունգ ունեցողին», որ շատ աշխատի ու դրան համարժեք էլ՝ լավ ապրի: Եվ դարձյալ անպատասխան է մնալու` ի՞նչ անի եղունգ չունեցողը, որն օբյեկտիվորեն հայտնվել է կյանքի դժվարին իրավիճակում և չի կարողանում ինքնուրույն դուրս գալ աղքատության ճիրաններից:

Թադևոս Ավետիսյան
ՀՅԴ Բյուրոյի տնտեսական հետազոտությունների գրասենյակի
ծրագրերի համակարգող, տնտեսագետ