Չի կարելի վտանգել հասարակության համերաշխությունը. Արթուր Խաչատրյան

Կառավարության կառուցվածքի օպտիմալացման մասին խոսելիս, կարծում եմ, այս պահին ավելի արդիական է անդրադառնալ Հայաստանում փաստացի ձևավորված սուպերվարչապետական համակարգին. Yerkir.am-ի հետ զրույցում նշեց գյուղատնտեսության նախկին նախարար Արթուր Խաչատրյանը:

«Ունենք սուպերվարչապետական համակարգ՝ համադրված քաղաքական իշխանության գերկենտրոնացման հետ: Քաղաքական ուժերից մեկը խորհրդարանում ունի սահմանադրական մեծամասնություն, խորհրդարանական համակարգի պայմաններում նախագահի ինստիտուտը դեռևս ամբողջապես կայացած չէ, դատական իշխանությունները, մեղմ ասած, վստահություն չեն ներշնչում, մանավանդ` վերջին վճիռներից հետ գործադիրից հնչած քննադատությունների պարագայում, քաղաքացիական սեկտորը, որը ժամանակին շատ ակտիվ և գործուն ընդդիմություն էր իշխանություններին, այսօր մտել է խորհրդարան` իշխող քաղաքական ուժի կազմում: Մինչդեռ երկրի, հենց իշխանության շահերից է բխում հակակշիռների գործուն մեխանիզմի ստեղծումը: Այս գերկենտրոնացման պայմաններում, կարծում եմ, ճիշտ կլիներ, որ կառավարությունը վերաբարեփոխեր կառավարության կառուցվածքը, և ոստիկանությունն  ու ԱԱԾ-ն դառնային կառավարությանը ենթակա, այլ ոչ թե վարչապետի անմիջական ենթակայության տակ գտնվող մարմիններ: Կրկնում եմ, քաղաքական կենտրոնացման պայմաններում սուպերվարչապետական համակարգը թե´ երկրի, թե´ իշխանության համար բավականաչափ ռիսկային է»,- ասաց մեր զրուցակիցը:

Ինչ վերաբերում է օպտիմալացումներին, նա նշեց, որ պետք է հասկանանք, թե որոշ նախարարություններից, կառավարությունից ինչ ակնկալիքներ ունենք, և դրանց լույսի ներքո հասկանանք` ճի՞շտ էին այդ կրճատումները, թե՞ ոչ:

«Օրինակ` Սփյուռքի նախարարությունը. պետք է հասկանանք` այդ նախարարության առջև ի՞նչ խնդիրներ պետք է դրվեն: Խորհրդային միության ժամանակներից կար սփյուռքի հետ մշակութային կապերի կոմիտե, որի նպատակն էր Խորհրդային միության ագիտացիան սփյուռքում, նաև Դաշնակցության դեմ պայքարը: Ավելի ուշ ձևավորվեց Սփյուռքի նախարարություն, և հստակ չէր, թե ինչ ենք ակնկալում այդ գերատեսչությունից: Ես կարծում եմ` պետք է լիներ Սփյուռքի և հայրենադարձության կառույց, եթե ոչ` նախարարություն, գոնե` կոմիտե: Եթե մենք հիմա Սփյուռքի հարցերը տալիս ենք փոխվարչապետերից մեկի գրասենյակին, իսկ փոխվարչապետերը հիմնականում զբաղվելու են տնտեսական խնդիրներով, այդ կերպ Սփյուռքի հարցերը երկրորդական, երրորդական են դառնում: Դրանից բացի` քաղաքական ուղերձի խնդիր կա, և զարմանալի չէ, որ սփյուռքյան շատ կառույցներ այսօր ոչ միայն մտահոգություն, այլև բուռն անհամաձայնություն են հայտնում»,- կարծիք հայտնեց Խաչատրյանը:

Նրա համար անակնկալ է եղել գյուղատնտեսության նախարարության միավորումը տնտեսական զարգացման և ներդրումների նախարարության հետ: «Ինձ համար դա մեծ անակնկալ էր, չէի սպասում»,- խոստովանեց Խաչատրյանը:

Նա նշեց, որ գյուղատնտեսությունը գեներացնում է մեր համախառն ներքին արդյունքի առնվազն 15%-ը: «Եթե դրան գումարենք գյուղատնտեսական վերամշակումը, կունենանք 25%: Գյուղատնտեսության նախարարության բյուջեն ամբողջ բյուջեի 0.6 տոկոսն է, այսինքն` 10 մլրդ բյուջեով նախարարությունը գեներացնում է շուրջ 1 տրիլիոն համախառն արդյունք: Գյուղատնտեսությունը չի կարելի դիտարկել որպես տնտեսության լոկ մի ճյուղ և գյուղնախարարությունը միավորել տնտեսական զարգացման նախարարության հետ: Գյուղատնտեսությունը, բացի տնտեսական ճյուղ լինելուց, ազգային անվտանգության հարց է, որովհետև եթե մենք չաջակցենք գյուղացիներին, նրանք պարզապես կթողնեն գյուղական բնակավայրերը, կգնան Երևան կամ երկրից դուրս: Իսկ գյուղական բնակավայրերի թվում կան նաև  սահմանամերձ բնակավայրեր, այսինքն` մենք սահմաններն ենք դատարկում: Պարենային անվտանգության խնդիր կա նաև: Եթե այսօր գյուղատնտեսությունը չզարգացնես, պարենային անվտանգությունը կախված կլինի ներկրումներից: Լարսի ճանապարհը փակվում է, կամ եղանակային կամ զբոսաշրջային սեզոնին գերծանրաբեռնվածության պատճառով: Այս տարի վրացիները պատրաստվում էին Լարսը փակել հացահատիկային փոխադրումների համար: Երկար բանակցություններից հետո արգելքը մեկ տարով հետաձգեցին: Իրանը միջազգային պատժամիջոցների տակ է, ուստի մենք տեղում պետք է զարգացնենք մեր գյուղատնտեսությունը, որ պարենային անվտանգության մակարդակն էլ կարողանանք բարձրացնել»,- շեշտեց Խաչատրյանը:

Հարցին` կարծում է, որ նախարարությունների միավորումը կհանգեցնի գյուղացիների արտագաղթի՞ն, նա պատասխանեց. «Իմ ասածը հետևյալն է` գյուղատնտեսությունը պետք է գտնվի ուշադրության կենտրոնում, եթե այն  կցում ես որևէ նախարարության` առավելագույնը փոխնախարարի կարգավիճակով, ապա ուշադրությունը ոլորտին ավելի քիչ կլինի: Ընդհակառակը` պետք է գյուղնախարարությունն ավելի հզորացնել, նախարարության կազմում ներգրավել ջրային տնտեսության պետական կոմիտեն: Այս տարի շատ խոսեցինք գյուղատնտեսական արտադրանքի նվազման մասին: Անոմալ շոգերից բացի, անկման էական պատճառից մեկը ջրի խնդիրն էր. Գյուղացիներին ջրային տնտեսության պետական կոմիտեն չկարողացավ ժամանակին ու անհրաժեշտ քանակությամբ ջուր տրամադրել: ԱԻՆ հակակարկտային կայաններն էլ պետք է անցնեն նախարարության վերահսկողության տակ, որովհետև երբ դրանք ժամանակին չեն կրակում, գյուղացիները գյուղատնտեսության նախարարության են իրենց բողոքները ներկայացնում: Կարծում եմ՝ չիշտ կլիներ գյուղատնտեսական արտադրանքի վերամշակման պատասխանատվությունն էլ վերապահել  գյուղատնտեսության նախարարությանը: Այսինքն` գյուղատնտեսության նախարարությունն է պետք ուժեղացնել, նրան օժանդակել գյուղատնտեսության զարգացման համար անհրաժեշտ ողջ գործիքակազմով և բավարար բյուջերով:

Գյուղական համայնքների ամբողջ բնակչությունը գյուղատնտեսությամբ է զբաղվում, քանի որ գյուղական համայնքներում այլ աշխատատեղեր, ցավոք սրտի, չկան: Հետևաբար, մարդկանց եկամուտն ավելացնելու համար պետք է աջակցել գյուղատնտեսությամբ զբաղվողներին` նոր սրտեր մշակել, նոր տեխնոլոգիաներ ներդնել, օգնել դուրս գալ սպառման նոր շուկաներ: Իհարկե, դրան զուգահեռ, պետք է ջանքեր թափել ոչ գյուղատնտեսական աշխատատեղեր ստեղծելու ուղղությամբ: Հաճախ ասում են՝ գյուղատնտեսությունը որևէ երկրի տնտեսական աճն ապահովող չէ, համաձայն չեմ: Զարգացած երկները` ԱՄՆ, Եվրամիության երկրները, ԱՊՀ երկրները, բոլորն ունեն ուժեղ, հզոր գյուղատնտեսության նախարարություններ: Եթե օպտիմալացումից ենք խոսում, նախարարություններ կան, որոնք օպտիմալացման համար ավելի հարմար թիրախներ են, քան գյուղնախարարությունը»:

Նրա կարծիքով`  օպտիմալացումը, բացի այն բանից, որ առնվազն երկու կարևորագույն ոլորտի նկատմամբ ուշադրությունն է նվազեցնում,  երկու խնդիր է առաջացնում` սոցիալական և հասարակության համերաշխության: «Այս միավորումների արդյունքում 100-200 հոգի կարող է աշխատանքից ազատվել: Հասարակությունն ասում է` լավ, այդ 200 հոգուն զոհ եմ տալիս մնացյալի բարեկեցության համար: Վաղը ԾԻԳ-եր, ՊՈԱԿ-ներ կմիավորեն, դարձյալ մարդիկ կազատվեն աշխատանքից: Հասարակության մի մասը դարձյալ այդ քայլը կարող է գնահատել որպես առողջանալու համար անհրաժեշտ «դառը հաբ»: Այսպիսով` հասարակության համերաշխություն ձևավորելու փոխարեն հասարակության մի մասին լարում ենք մյուսի դեմ: Ասում են` հիմնարկներում նստած` «կոֆե են խմում», ինչո՞ւ մենք պետք է այդ «կոֆե խմողներին» աշխատավարձ տանք: Եթե աշխատողը «կոֆե է խմում» աշխատանքի ժամին, դա ղեկավարի մեղքն է: Ղեկավարը պետք է դրա համար պատժվի, ոչ թե «կոֆե խմողը»: Դա ղեկավարի, համակարգի խնդիրն է, որ աշխատողը չանի մի գործ, որը որևէ մեկին պետք չէ:

Կամ` այդ ե՞րբ ենք մենք արդյունավետության չափորոշիչներ սահմանել, որ հիմա էլ ասում ենք՝ այս մարդիկ արդյունավետ չեն աշխատում: Երբ ենք խրոնոմետրաժ արել, որ ասենք` հինգ մարդ պետք չէ, երեքն էլ բավարար են:  Մարդկանց ներուժը պետք է կարողանալ ճիշտ օգտագործել: Մենք խոսում ենք համերաշխ հասարակության և պատասխանատու պետության մասին, բայց խոսքն ու գործն իրար չեն համապատասխանում: Պետությունը մարդուն 40 տարի պահել է,  աշխատեցրել, հիմա ասում է` գնա, դու ինձ պետք չես: Մարդը, որը 25 տարեկանում բուհն ավարտել է, աշխատում է 35 տարի, հիմա 60 տարեկան է, նրան կրճատելով`  սովամահության ու արտագաղթի ես դատապարտում: Ամեն կրճատված մարդ մի ճակատագիր է, մի ընտանիքի ճակատագիր է: Չի կարելի մարդկանց ճակատագրերի հետ այսքան հեշտությամբ խաղալ:

Խոսվում էր, որ ներդրումներ են լինելու ու աշխատատեղեր են ստեղծվելու` հարյուրավոր աշխատատեղեր: Որտե՞ղ են այդ աշխատատեղերն ու ներդրումները: Կրճատվող մարդկանց համար այլընտրանք դեռ չի ստեղծվել: Դու` որպես պատասխանատու պետություն, պետք է այս մարդկանց համար այլընտրանք ստեղծես, թեկուզ ժամանակավոր լուծում առաջարկես, հետո կրճատես»,- խոսքը եզրափակեց Արթուր Խաչատրյանը: