Ինչպիսին «հերոսներն» են, այնպիսին էլ երկիրն է

Ադրբեջաներենում երկու ուշագրավ բառ կա՝ «սֆթա» եւ «բալթաջի»: «Սֆթա»՝ նշանակում է առաջին անգամ, օրինակ` երբ ադրբեջանցի ջահել տղան գնում է ադրբեջանական բանակ, ուտում է այնտեղ տրամադրվող «առողջ սնունդը» /Զաքիր Հասանովի ականջը կանչի/, ամեն անգամ թեյի հետ էլ` երկու հատ ընկույզ՝ մեղրով, ու գիշերը բռնաբարում ծառայակցին, ընդ որում՝ առաջին անգամ, դա կարելի է կոչել «սֆթա»: Ի դեպ, «սֆթա» է կոչվում ադրբեջանական ազգային մի ծես, որի մասին դեռ կխոսենք: Իսկ «բալթաջի», բառացի թարգմանությամբ, նշանակում է կացնով մարդ, այսինքն` այդ երկրում այնքան շատ կան կացնով մարդիկ, ու դա այնքան նորմալ է, որ, օրինակ, Լենքորանի փողոցներում մեկը կացնով կարող է մտնել խանութ եւ, օրինակ, անանուխի ծամոն գնել:

Ադրբեջաներենում կա մի ուշագրավ բառ եւս՝ «քըհրըման», որը թարգմանաբար նշանակում է՝ հերոս, բայց այն լայնորեն կիրառելի չէ հարեւան երկրում, համենայն դեպս՝ ավելի շատ կիրառելի չէ, քան «սֆթա»-ն եւ «բալթաջի»-ն: Ու սա բնական էլ. երկիր ու ժողովուրդ, ավելի ճիշտ՝ երկիր, քանի որ «ադրբեջանցի ժողովուրդ» բառակապակցությունը մի քիչ աբսուրդի ժանրից է, որը պարտվել է պատերազմում, որի զինվորները փախել են ու փախչում են մարտի դաշտից, թողնելով այնտեղ իրենց վիրավոր զինվորներին, ջհանդամը նրանց, թողնելով մարտադաշտում իրենց թանկարժեք զինամթերքը, չի կարող հերոս ունենալ, քանի որ հերոսությունն այս ամենի հակառակն է: Չունեն, դե հիմա այդպես է եղել, Ալլահն այդպես է կամեցել: Ու քանի որ չունեն, աչքը տնկել են հարեւանի հերոսների վրա, մանավանդ, որ հարեւանն այն նույն ժողովուրդն ու երկիրն է, որն իրենց հաղթել է ու իր պատմության ոչ մի դարում հերոսների պակաս չի ունեցել: Հիմա էլ չունի, ապրիլյան պատերազմը` վկա, չունի:

Այս խնդիրը լուծելու համար Ադրբեջանը երկու ճանապարհ ուներ` կա'մ փաստերով, եզրակացություններով պետք է ապացուցեին, առաջին հերթին` սեփական հանրությանը, որ հայ հերոսներն իրականում հայ չեն, այլ ադրբեջանցի են, ու «այդ գող հայերը, ինչպես Ղարաբաղն են գողացել, այնպես էլ` ադրբեջանցի ժողովրդի հերոսներին», կա'մ էլ պետք է ծաղրեին մեր հերոսներին, թե բա՝ ի՞նչ են արել որ: Հասկանալի է, որ առաջին տարբերակն անգամ ադրբեջանցիների համար հիմարություն կլիներ, քանի որ նույնիսկ ադրբեջանցին, որն, ըստ միջին վիճակագրության, բարձրագույն կրթություն չունի ու, ադրբեջաներենից բացի, տիրապետում է միայն թուրքերենին, այն էլ` զուտ խոսակցական մակարդակով, նույնիսկ նա չէր կարող հավատալ, որ, օրինակ, Մոնթե Մելքոնյանը կարող է ադրբեջանցի լինել: Բաքուն ստիպված որոշել է ծաղրել հայ հերոսներին, ապրիլյան պատրազմի հերոս տղերքին: Իբր նրանք ամենեւին էլ հերոսություն չեն արել, իբր հայերը նրանց հորինել են, որ սեփական ժողովրդի ոգեւորության մակարդակը բարձրացնեն, իբր հայերը Ղարաբաղյան պատերազմում չեն էլ հաղթել… Ճիշտ է, եթե չեն հաղթել, ապա ինչո՞ւ ադրբեջանցիներ չկան Ղարաբաղում, եւ ինչո՞ւ ադրբեջանցի տղա երեխայի «սֆթա»-ն չեն տոնում Ղարաբաղում:

Իմիջիայլոց՝ «սֆթա»-ի մասին: Հարկ է նկատել, որ այս ծեսը մինչեւ հիմա անցկացվում է ադրբեջանական գյուղերում, ընդ որում՝ մեծ շուքով: Նախ` ադրբեջանցի ընտանիքը տղա է ունենում, հետո նա մի քիչ մեծանում է ու սկսում՝վազվզել, հետո տան բակում է վազվզում, հետո՝ հարեւանի, ու հենց հարեւանի բակից ինչ-որ բան է գողանում, օրինակ՝ հավ, ավելի ակտիվները՝ աքլոր, գողանում է ու տեղում սատկացնում` կացնով, բնականաբար, ու միանգամից դառնում նաեւ «բալթաջի», կամ էլ բերում է իրենց տուն, որպեսզի հայրիկը մորթի, հայրիկն էլ, քանի որ մորթելու մեծ սիրահար է, անմիջապես մորթում է: Եվ հենց այդ պահից սկսվում է որդու «սֆթա»-ի տոնակատարությունը: «Սֆթա», այսինքն` առաջին գողություն, այսինքն` երբ Ադրբեջանում տղա երեխան առաջին գողությունն է կատարում, դա կոչվում է «սֆթա», ու դա նշվում է: Հա, տուժող կողմ հանդիսացող հարեւանն էլ, որպես կանոն, նշանակվում է սեղանի թամադա ու մի քանի անգամ պաչում է «սֆթա»-ի հերոսին:

Հիմա այս մարդիկ մեծացել են ու ծաղրում են մեր հերոսներին: Չէ, մինչեւ ծաղրելը նրանք բանակ են գնում, այնտեղ լավ սնվում են, որն, ինչպես Ադրբեջանի ՊՆ ղեկավարն է նշել, նպաստում է զինվորների սեռական ցանկության բարձրացմանը, ապա բռնաբարում են իրենց ծառայակիցներին, ընդ որում՝ կապ չունի բռնաբարվողի ազգանունը Ալիե՞ւ է, Զաքարո՞վ, թե՞, օրինակ, Ֆաթուլաեւ: Եթե այդ պահին զորամասում սպաներ կան, նրանց էլ են հրավիրում այդ միասեռական խրախճանքին, մանավանդ, որ ադրբեջանական բանակում միասեռական կրքերով մի շարք սպաներ կան, որոնք արդեն տեսահոլովակներ են տեղադրում համացանցում իրենց արտասահմանյան հերոսությունների մասին ու այդպես, իրենց հերոս զգալով, մուշ-մուշ քնում են` մուշ-մուշ եւ իրար գրկած, ամեն մահճակալին՝ մի քանի հոգով, իրար վրա, կողքի, տակ: Հետո զարթնում են ու սկսում ծաղրել: Միմյանց չէ, ինչը տրամաբանական կլիներ, այլ` հայ հերոսներին: Սա է ադրբեջանական բանակը, որին կարելի է հանգիստ կոչել «բալթաջիանոց», որտեղ ամեն մեկը տոնել է իր «սֆթա»-ն, յուրաքանչյուրին կարելի է անվանել «բալթաջի»: Այնպես որ` կարելի է միջոց գտնել՝ զրկելու ադրբեջանական բանակին ընկույզից ու մեղրից. բռնաբարեալու ցանկություն այլեւս չեն ունենա, ստիպված կուտեն իրար, սկզբում կացնով միմյանց գլուխները կկտրեն, հետո կուտեն…

Ամեն դեպքում` եթե անգամ մեր դիմաց սրանք են կանգնած, դա չի նշանակում, որ մենք պիտի դադարենք հերոս լինելուց:

Հովիկ Աֆյան