Գովազդային շուկա. բացահայտումներ, թե ինչու Հ1-ը դուրս մղվեց գովազդային շուկայից

Բավական ուշագրավ պատկեր ենք ստանում Հայաստանի գովազդային շուկայի հիմնական տենդենցները եւ գովազդի ոլորտի վերաբերյալ վերջին օրենսդրական նախաձեռնությունները համադրելիս: Ընդ որում' լույս է սփռվում այդ նախաձեռնությունների իրական պատճառների վրա:

Առհասարակ, լրատվամիջոցների ֆինանսավորման ամենալուրջ միջոցներից մեկը հենց գովազդի վաճառքից է ստացվում: Իսկ զարգացած ժուռնալիստական ավանդույթներ ունեցող երկրներում դա լրատվամիջոցների գոյության հիմնական աղբյուրն ու գոյության երաշխիքն է: Գովազդն էական դեր ու ազդեցություն ունի լրատվամիջոցների ինքնաֆինանսավորման, դրա շնորհիվ նաեւ անկախության, անաչառության, մասնագիտական վերելքի, զարգացման ու շատ-շատ այլ կողմերի վրա:

Ճիշտ է, Հայաստանում գովազդային դաշտը դեռեւս երիտասարդ ոլորտ է, հետեւաբար` նաեւ շատ զգայուն, դեռեւս կայացման փուլում է, բայց նույնպես իր ուրույն ու կարեւորագույն նշանակությունն ու ազդեցությունն ունի լրատվամիջոցների զարգացման վրա:

Ըստ մասնագիտական ուսումնասիրության' Հայաստանում գովազդային շուկան 2012 թվականին կազմել է մոտ 30-32 միլիոն դոլար: Այս թվի մեջ ներառված են հեռուստաընկերությունների, ռադիոընկերությունների, տպագիր եւ օնլայն լրատվամիջոցների, արտաքին գովազդի, մի խոսքով` բոլոր տեսակի գովազդային շարժերի ցուցանիշները: Սակայն 2013 թվականին, ինչ-ինչ պատճառներից ելնելով, հայաստանյան գովազդային շուկան «նիհարել է»' կազմելով 18-20 միլիոն դոլար: Սա էական նվազում է, ինչը նշանակում է, որ հատկապես անաչառ, անկողմնակալ լրատվության համար բավական բարդ իրավիճակ է ստեղծվել: Եթե սրան գումարենք, որ ամբողջ գովազդային ծավալի առյուծի բաժինը' մոտ 70-76 տոկոսը, հասնում է հեռուստաընկերություններին, կպարզվի, որ գովազդի շուկայի նվազումը, առաջին հերթին, հարվածել է հենց հեռուստաընկերություններին: Ելնելով այս հանգամանքից` պարզ է, որ հեռուստաընկերությունները պետք է մտածեին իրենց եկամուտներն ավելացնելու մասին:

Այստեղ հիշենք ԱԺ մի խումբ պատգամավորների' Սամվել Ֆարմանյանի, Արման Սահակյանի, Նաիրա Կարապետյանի, Տաճատ Վարդապետյանի, Լևոն Մարտիրոսյանի, Էդմոն Մարուքյանի եւ Արթուր Գևորգյանի հեղինակած' «Գովազդի մասին» օրենքում փոփոխություններ ու լրացումներ կատարելու մասին օրենսդրական նախաձեռնությունը (դրա վերաբերյալ կարող եք կարդալ այս հոդվածում):

Օրենսդրական այս նախաձեռնության համահեղինակներից Արման Սահակյանը «Առաջին լրատվական»-ին տված հարցազրույցում, իրենց նախաձեռնությունը հիմնավորելու համար, նշել էր, թե, այդ գովազդը թույլատրելով, տարեկան 4-5 միլիոն դոլար լրացուցիչ գումար կմտնի Հայաստան: «Ալկոհոլ արտադրող միջազգային ընկերություններից Հայաստան մի քանի միլիոն դոլարի գովազդային բյուջեներ էր գալիս, որը բաշխվում էր հեռուստատեսությունների միջև: Իմ կարծիքով' ոչ շատ լավ մտածված օրենքի պատճառով Հայաստանը պարզապես զրկվեց այդ գովազդային փողերից, որն այս պահին բոլորովին էլ փոքր գումար չէ: Եվ հիմա քանի որ հեռուստատեսություններում գրեթե արգելված է ալկոհոլային խմիչքների գովազդը, այդ գումարներն այլևս չեն գալիս... Ճիշտ հասկացեք, այդ օրենքը շատ դրական կազդի հեռուստաընկերությունների վրա, որոնք բոլորն էլ այս պահին ֆինանսական խնդիրներ ունեն...»,- մասնավորապես նշել էր Արման Սահակյանը:

Հիշեցնենք, որ Արման Սահակյանը ալկոհոլի ներմուծմամբ զբաղվող «Սովրանո» ընկերության, ինչպես նաև՝ սիգարետի ներմուծմամբ զբաղվող «Վիդիս Դիսթրիբյուշն» ընկերության նախագահն է (2008-12 թթ. այդ ընկերությունը Philip Morris International-ի հայաստանյան պաշտոնական ներկայացուցիչն էր):

Այս փոփոխությունով նախատեսվում է հայկական գովազդային շուկայում ընդգրկել ներկրվող ալկոհոլի գովազդ ու դրանով միջոցներ ապահովել, օրինակ` հեռուստաընկերությունների համար: Քանի որ այս ոլորտում էլ սահմանված են ներքին խաղի կանոններ, թե ովքեր պետք է ներկրեն ալկոհոլ, ուստի հարց է առաջանում' եթե օրենքը մտնի ուժի մեջ, ու Հայաստան գան թունդ ալկոհոլի գովազդի համար նախատեսված բյուջեներ, ինչպես նշում են Արման Սահակյանը և օրենքի մյուս համահեղինակները, ապա ինչպե՞ս պետք է այն բաշխվի Հայաստանում: Այ հենց այստեղ առաջանում են հիմնական ինտրիգները: Հեռուստաընկերությունների միջեւ էլ նրանց բաժին հասնող գովազդների ծավալները հավասարաչափ բաշխված չեն: Հեռուստագովազդի ծավալներով միշտ առաջատար դիրքերում են եղել, բնականաբար, բարձր վարկանիշներ ունեցող կամ այդպես ներկայացվող հեռուստաընկերությունները:

Այսինքն' հեռուստագովազդի ամբողջ ծավալում միշտ իր զգալի բաժինն է ունեցել Հայաստանի Հանրային հեռուստաընկերությունը' Հ1-ը, որի գովազդային մուտքերը եղել են ամենաշատը: Ըստ մեզ հասած տվյալների' մինչեւ նախորդ տարվա ավարտը  Հ1-ը գովազդից ունեցել է ամսական 65 միլիոն դրամ եկամուտ: Ընդ որում` հեռուստաընկերությունն իր գովազդային փաթեթը վաճառել է մի ընկերության ու այդքան փող ամսական ստացել գովազդային փաթեթի վաճառքից: Բացի այդ` ամսական մոտ 30-50 միլիոն դրամ էլ Հ1-ն ունեցել է տարբեր ու տարատեսակ այլ գովազդային ու մարքեթինգային արտադրանքներից ու նախագծերից: Ընդհանուր առմամբ'  Հ1-ի տարեկան գովազդային բյուջեն եղել է մոտ 1-1,3 միլիարդ դրամ:

Հեռուստագովազդի ոլորտում «պատվավոր երկրորդ հորիզոնականում» 2013 թվականի ապրիլի 1-ից հետո շուկա իջած Sales house-ի ընկերությունն է, որն ուկրաինական Media International Service ընկերության հայաստանյան մասնաճյուղն է: Այս ընկերությունը պայմանագիր է կնքել «Արմենիա», «Ա-ԹիՎի», «Արմնյուզ», «Շանթ» հեռուստաընկերությունների հետ' նշված ալիքներում գովազդ տեղադրելու բացառիկ իրավունք ձեռք բերելով, ինչը ենթադրում է, որ այս չորս ալիքների գովազդային ռեսուրսներն իրացվելու են այդ ընկերության միջոցով' փաթեթային տարբերակով' ընդհանուր սկզբունքների համաձայն, այլ ոչ թե յուրովի: Մնացած հեռուստաընկերությունները փոքրիկ բաժին են «փախցնում» գովազդային ռեսուրներից «ով ինչքան կարողանա» սկզբունքով` յուրաքանչյուրն իր երեւակայության չափով: Ընդ որում' հիմնական գովազդային ռեսուրսների մեջ դրանք, որպես կանոն, փոքրիկ մասնաբաժիններ են:

Այսինքն' պարզ է, որ գովազդային ռեսուրսների բաշխումը հիմնականում կատարվում էր Հ1-ի ու Sales house-ի միջեւ: Ուշագրավ է, որ վերջինիս իրենց գովազդային փաթեթները վաճառած 4 Հ/Ը-ներից 3-ը կապվում են միեւնույն անձի անվան հետ, որն, ի դեպ, ըստ շրջանառվող տեսակետի, հենց «Գովազդի մասին» օրենքի փոփոխության նախաձեռնության անդամների «կնքահայրն է» համարվում:

Այստեղ արժե նշել մեկ այլ ուշագրավ հանգամանք եւս` Sales house-ը Հ1-ում չէր կարող գովազդ տեղադրել, քանի որ այնտեղ գովազդը նախ շատ թանկ արժեր, եւ երկրորդ' Հ1-ն այլ գործակալի էր վաճառում իր փաթեթն ու գովազդային ամբողջ հոսքերից մեծ պատառ էր փախցնում, ուստի պետք էր նրանց դաշտից դուրս մղել:

Իսկ Sales house-ում 1 րոպե հեռուստագովազդը, ըստ մեր ունեցած տեղեկության, արժե մոտ 40 հազար դրամ, եթե, իհարկե, գովազդատուն իր ամբողջ գովազդային փաթեթն է վաճառում ընկերությանը: Իսկ եթե` ոչ, ապա 1 րոպենն արժե 100 հազար դրամ: Այսինքն' պրոֆեսիոնալ ու հիանալի մտածված մարքեթինգի միջոցով Sales house-ն այս պահին իրավամբ համարվում է գովազդային շուկայում լավագույն պայմաններով ծառայություններ առաջարկող ու ամենագրավիչ ընկերությունը:

Ստացվում է, որ Հ1-ը գովազդային ամբողջ հոսքերից մեծ պատառ էր փախցնում եւ միակն էր, որ կարող էր ոչ միայն մրցակցել Sales house-ի հետ, այլեւ հաղթել այդ մրցակցությունում, ինչն էլ դարձավ Հ1-ին այդ դաշտից դուրս մղելու հիմնական պատճառը: Եթե չկա Հ1-ում գովազդ տեղադրելու հնարավորություն, բնական է` գովազդատուներն արդեն գնալու են մյուսի մոտ' Sales house-ի, որը առաջարկում է, Հ1-ից բացի, մնացյալ 4 «ամենառեյտինգային» հեռուստաընկերությունների գովազդային տարածքները, ընդ որում' ամենահարմար գներով:

Այսինքն, ինչպես ասում են, օդ ու ջրի պես կարևոր էր Հ1-ին դուրս մղել դաշտից: «Գովազդի մասին» օրենքում, վերը նշված փոփոխությունների նախաձեռնությանը զուգահեռ, շրջանառության մեջ դրվեց նաեւ մեկ այլ օրենսդրական նախաձեռնություն' այս անգամ կառավարության թեթեւ ձեռքով, որը նախատեսում էր փոփոխություններ կատարել «Հեռուստատեսության եւ ռադիոյի» մասին օրենքում եւ Հ1-ում, որոշ բացառություններով, արգելել հեռուստագովազդի տեղադրումը: Ընդ որում` արժե նշել, որ թեեւ Հանրային հեռուստաընկերությունում գովազդները պետք է արգելվեին օրենքում փոփոխություններ մտնելուց հետո միայն, բայց, Yerkir.am-ի հավաստի տեղեկություններով, արդեն հունվար ամսից «վերևներից» կանչել են Հ1-ի ղեկավարներին ու «հորդորել» հենց հունվարի ամանորյա տոներից հետո գովազդ չվաճառել, ինչի արդյունքում, մինչև օրենքի` ուժի մեջ մտնելը Հ1-ը մոտ 300 միլիոն դրամի վնաս է կրել:

Ստացվում է, որ գովազդի դաշտը մենաշնորհվում է, բայց այս անգամ ոչ թե բիրտ ու բռի կամ ապօրինի մեթոդներով ու միջոցներով, այլ բավականին քաղաքակիրթ' քաղաքական ու լոբբիստական գործունեության դասական կանոններին համապատասխան: Սա այն դեպքն է, երբ բոլոր գործընթացներն իրականացվել են բավական լավ մտածված սխեմաներով' առանց օրենքի որեւէ տարր շրջանցելու, եթե, իհարկե, չհաշվենք «վերեւների» «հորդորը» Հ1-ի ղեկավարությանը' հունվարից գովազդ չվաճառելու վերաբերյալ:

(Շարունակելի)

Գ.Ա.