Մեր անցյալը մեր ներկան է. Վարուժան Ոսկանյան

Հուլիսի 8-9-ը հայ-ռումինական առեւտրատնտեսական եւ գիտատեխնիկական հանձնաժողովի 4-րդ նիստին մասնակցելու նպատակով Հայաստանում էր գտնվում  նշանավոր հայորդի` Ռումինիայի էկոնոմիկայի նախարար Վարուժան Ոսկանյանը: Նա նաեւ Ռումինիայի հայոց միության նախագահն է, Ռումինիայի գրողների միության փոխնախագահն է եղել, հեղինակել է տարբեր գրքեր, որոնցից առավել հայտնի դարձավ «Շշուկների Մատյան» վեպը, որը Ցեղասպանության ու դրա հետեւանքների նորովի մեկնաբանություն է համարվում: Yerkir.am-ը զրուցեց Վարուժան Ոսկանյանի հետ Ռումինիայի հայ համայնքի, Հայ Դատի եւ այլ հարցերի մասին:

- Բացի Ռումինիայի էկոնոմիկայի նախարարը լինելուց, Դուք նաեւ Ռումինիայի հայ համայնքի հայտնի ներկայացուցիչն եք եւ Ռումինիայի հայոց միության նախագահը. ի՞նչ կարգավիճակում է այժմ ռումինահայ համայնքը:

- Առաջին համաշխարհային պատերազմից հետո բավականին զորավոր էր ռումինահայ համայնքը ոչ միայն ազդեցությամբ, այլեւ թվով: Որովհետեւ Ռումինիան առաջին պետությունն էր, որն իր նավահանգիստները բացեց Ցեղասպանության վերապրողների` նանսենյանների համար, եւ դրա համար համայնքը, որ Եվրոպայի հնագույն համայքն է, քանի որ հայերը Ռումինիայի հող եկել են 1000 տարի առաջ, բավականին զորացավ: Կարող եմ ասել, որ Հայաստանի առաջին հանրապետության կառավարության անդամների մոտավորապես կեսը Ռումինիայում էին, եւ կարող էինք նույնիսկ արտասահմանում հայկական կառավարություն ստեղծել` Քաջազնունուց մինչեւ Դրաստամատ Կանայան: Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո, դժբախտաբար, շատ հայեր, որոնք չհամակրեցին համայնավարությունը, գաղթեցին ԱՄՆ, Արեւմտյան Եվրոպա, Հարավային Ամերիկա: Այնպես որ համայնքի թիվն այժմ փոքր է` մի քանի հազար, բայց ազդեցիկ ենք: Եվ մեր ձայնը որպես զորավոր ձայն է ընկալվում:

- Իսկ ո՞ր դեպքերում է հնչում այդ զորավոր ձայնը:

- 1990-ից հետո: Որովհետեւ մեր համայնքն արմատացած է Ռումինիայի պատմության մեջ, որոշեցինք, որ մեր պահանջները, մեր կարիքները հոգանք քաղաքական ասպարեզում: Հաջողեցրեցինք Սահմանադրության մեջ մտցնել մի հոդված, որը նշում է, որ ազգային փոքրամասնությունները նույն իրավունքներն ունեն, ինչ կուսակցությունները` մասնակցելու համար ընտրարշավներին եւ ունենալու իրենց թեկնածուները: Այնպես որ` հայ համայնքը երեսփոխան ունեցավ առաջին խորհրդարանում 1990 թվականին, եւ դրանից հետո շարունակաբար մեր երեսփոխանը միեւնույն ժամանակ ազգային փոքրամասնությունների պատգամավորական խմբի լիդերն է: Ուրեմն քաղաքական տեսակետով` մեր երեսփոխանը Ռումինիայի խորհրդարանում ներկայացնում է Ռումինիայի ավելի քան 1 միլիոն քաղաքացիների: Վեց տարի ես ներկայացրեցի համայնքը, իսկ հիմա իմ տեղակալը` Վարուժան Փամբուկչյանն է ներկայացնում: Ասում եմ իմ տեղակալը, քանի որ ես Ռումինիայի հայոց միության նախագահն եմ: Կարող եմ ասել, որ մեր ամենամեծ ուժն այն է, որ միավորված ենք:

- Ներքին տարաձայնություններ, պառակտումներ, խմորումներ չկա՞ն համայնքի ներսում:

- Հայ համայնքն ունի միայն մեկ աշխարհիկ կազմակերպություն` Ռումինիայի հայոց միությունը: Մենք համայքնի մեջ այլ` ներքին քաղաքականություն չենք տանում: Մեր ամենակարեւոր, գլխավոր քաղաքականությունը, մեր գաղափարախոսությունը հայկական գաղափարախոսությունն է` ոչ կուսակցական: Եվ դրա համար հաջողեցինք ունենալ թե’ պատգամավոր, թե’ նախարար, թե’ այլ կարեւոր պաշտոնյաներ: Այնպես որ` մեր ամենակարեւոր ուժը ոչ թե թիվն է, այլ մտավորական ուժը, ինչպես նաեւ վստահությունն ու հարգանքը, որին արժանացնում են մեզ ռումինացի քաղաքացիները, հասարակ մարդիկ:

- Մենք գիտենք, որ Դուք Հայ Դատի, Ռումինիայի կողմից Ցեղասպանության ճանաչման ուղղությամբ բավականին ջանքեր եք թափել ու թափում: Այդ ուղղությամբ այժմ ինչ-որ նոր քայլեր ձեռնարկվո՞ւմ են:

- Ռումինիայի հայ համայնքը աշխարհում ամենալավ դրության մեջ է: Այսինքն` աշխարհում չկա որեւէ այլ հայ համայնք, որն ունենա համապատասխան այնքան իրավունքներ, ինչպես մենք ունենք Ռումինիայում: Օրինակ` մեր քահանաները պետության կողմից են աշխատավարձ ստանում: Մեր կիրակնօրյա դպրոցների ծախսերը եւ ուսուցիչների աշխատավարձերը վճարվում են պետության կողմից, մեր թերթերի ծախսերը հոգում է պետությունը: Ռումինիայի բյուջեում առանձին տող կա, որ ֆինանսներ է նախատեսում Ռումինիայի հայոց միության համար, եւ մենք Ռումինիայի պետության կողմից դրամ ենք ստանում մեր մշակութային եւ կազմակերպչական հարցերը հոգալու համար: Չխոսեմ քաղաքական իրավունքներից եւ այլն: Բայց, միեւնույն ժամանակ, Ռումինիան ունի իր դիվանագիտական շահագրգռությունները: Ռումինիան ուզում է լավ հարաբերություններ ու համագործակցություն զարգացնել սեւծովյան տարածքում: Դրա համար Ռումինիայի եւ Թուրքիայի տնտեսական ու քաղաքական կապերը բավականին զորավոր են: Ռումինիայի քաղաքական դասակարգն էլ շատ ուշադիր է այդպիսի նուրբ հարցերում: Այնպես որ` չնայած մենք շատ հարգված ենք, շատ իրավունքներ ունենք, բայց ռումինական կուսակցություները չեն ուզում առաջ անցնել ճանաչման ճանապարհին: Այնպես որ` իբրեւ բարոյական հարց, Ցեղասպանությունը ճանաչված է, բայց խորհրդարանը մինչ այժմ որեւէ հայտարարություն չի արել պաշտոնապես Ցեղասպանությունը ճանաչելու մասին:

- Հնարավո՞ր է, որ մի օր հայ-ռումինական հարաբերությունները ավելի գերադասվեն ռումինա-թուրքական հարաբերություններից:

- Ես նման զատողություններ չեմ անի: Այսինքն` ես կասեմ, որ բոլոր պետությունների հետ պետք է համապատասխան զարգացումներ լինեն, եւ նման զատողություններ չեմ ուզում անել: Չեմ ուզում ասել, որ եթե Ռումինիան Հայաստանի հետ իր համագործակցությունն ամրապնդի, նշանակում է դա հալածանք է առ Ադրբեջան: Հիշում եմ 1991 թվականը, երբ Ռումինիայի հետ սկսվեցին Հայաստանի ճանաչման համար բանակցությունները: Ես եկա Հայաստան, խոսեցի Լեւոն Տեր-Պետրոսյանի հետ: Հանրաքվեի ժամանակն էր, եւ ես խոստացա, որ Ռումինիան առաջին երկիրը պետք է լինի, որ կճանաչի Հայաստանի անկախությունը, բայց այդ ժամանակվա Ռումինիայի նախագահը` Իոն Իլիեսկուն, ասաց` մենք քո առաջարկը կընդունենք, բայց պետք է միեւնույն օրը Ադրբեջանի անկախությունն էլ ճանաչել, քանի որ չենք ուզում, որ այդպիսի մրցակցություն լինի, եւ Ռումինիան Կովկասում այդ տեսակ մրցակցության մաս կազմի: Դրա համար ինձ համար դժվար է ասել, թե Ռումինիան իր նպաստը պետք է բերի ավելի շատ Հայաստանին, քան Թուրքիային: Մեզ համար, որպես Ռումինիայի քաղաքացի, ազգությամբ հայ, ցանկալի է, որ Հայաստանի հետ կապերը լինեն այնպիսի մակարդակի, ինչպիսիք բարեկամության, ավանդական ու պատմական կապերն են:

- Հայկական հարցերի ու Ցեղասպանության ճանաչման ուղղությամբ աշխատանքները, այնուամենայնիվ, շարունակվո՞ւմ են:

- Իհարկե շարունակվում են, բայց դա եմ ուզում շեշտել` որ Ռումինիան շատ ուշադիր է Թուրքիայի հետ իր կապերին, եւ կարող եմ ասել, որ Թուրքիան Ռումինիայում շատ ակտիվ է այդ ուղղությամբ: Այսինքն` մի քանի անգամ, երբ մենք` հայ համայնքը, ճանաչման ուղղությամբ քայլեր ենք անում, Թուրքիան ինչ-որ մի ձեւով իշխանություններին զգուշացումներ է հղում: Օրինակ` 1991 թվականին, երբ առաջին հարցը բարձրացրեցի խորհրդարանում Հայկական հարցի ճանաչման մասին, Թուրքիայի արտաքին գործերի նախարարությունը բողոքագիր հանձնեց Ռումինիայի կառավարությանը: Երբ գիրքս սկսեցի ներկայացնել` «Շշուկների մատյան»-ը, Թուրքիայի դեսպանը բողոքագիր հանձնեց մեր արտաքին գործոց նախարարությանը եւ այլն:

- Ձեր գիրքը` «Շշուկների մատյանը», բավականին մեծ աղմուկ եւ հետաքրքրություն բարձրացրեց, նաեւ մի շարք երկրներում բեսթսելլեր դարձավ, կասե՞ք, թե որն էր, հատկապես` Թուրքիայի կողմից, նման աղմուկի պատճառը:

- Արդեն նշեցի, որ Թուրքիայի դեսպանը բողոքի նոտա հղեց Ռումինիայի կառավարությանը` նշելով, թե իբր գիրքս վիրավորում է թուրք ժողովրդի զգացմունքները: Թե ինչո՞վ էր վիրավորում, չգիտեմ, որովհետեւ վիրավորվածները մենք ենք, այլ ոչ թե թուրք ժողովուրդը: Չնայած իրքս թուրք ժողովրդի հանդեպ ատելությունը չի քաջալերում: Կարող եմ ասել, որ մեծ հայրս` Սեդրակ Մելիքյանը, Ցեղասպանությունը վերապրեց, որովհետեւ նրան թուրք ընտանիք օգնեց. Նա հիվանդ էր, եւ թուրք ընտանիքը նրան գտավ, ախոռի մեջ գաղտնիորեն պահեց, եւ մեծ հորս լավացրեցին ու փրկեցին: Այնպես որ` ես իմ կյանքս էլ` ինչ-որ չափով, պարտական եմ որոշ թուրքերի բարեպաշտությանը: Այնպես որ` պետք չէ խառնել խնդիրները. մարդկային կապերը մեկ բան են, իսկ իշխանությունների գործերն` այլ:

- Ի՞նչ ուղերձ կհղեք Ձեր հայրենակիցներին:

- Բոլոր հայերս էլ պարտականություններ ունենք, եւ որեւէ մեկը չի կարող ուրանալ, չի կարող բողոքել, թե ինչու համար ենք մենք կիսված երկու մասի, երկու կեսերն էլ պետք է իրենց գործերն առաջ տանեն. Այո’, մեր մի կեսը Ցեղասպանության նահատակների ժառանգներն են, բայց մեր անցյալը ներկային է պատկանում, մենք անցյալ չունենք: Այս ընկալմամբ հիմա մեր երկու հատվածները միացնելու համար պետք է, որ Ցեղասպանությունը ճանաչվի ամբողջ միջազգային հանրության կողմից եւ դիվանագիտական ասպարեզում:

Զրուցեց Գեւորգ ԱՎՉՅԱՆԸ