Պերճ ԶԵՅԹՈՒՆՑՅԱՆԻ ինքնատիպ ձեռագիրը

«Ես հեշտ մտա գրականություն, որովհետեւ փոքր էի տարիքով եւ էկզոտիկ հետաքրքրություն էի առաջ բերում: Բայց հետագայում, երբ տարիքի հետ էկզոտիկայի շղարշը վերացավ, իմ սերնդակիցների մեջ ես քչերից մեկը դարձա, որ չէր վայելում պաշտոնական գրաքննադատության համակրանքը: Է՛լ արտասահմանյան գրականության դեսանտ, այն էլ` բոլշեւիկյան պաշտոնաթերթ «Սովետական Հայաստանում», նույնն է թե` անձնագրիդ մեջ, է՛լ ազգային արմատներից կտրված, թեեւ «նույն ուղղությամբ նայելու» սեւակյան իմ նախասիրությունը բնավ դուրս չէր գալիս հայրենի գրականության բուն շահերի սահմաններից, է՛լ կյանքի ճանաչողության պակաս, զուտ սովետական մի տերմին, որը ավելի կսազեր անդարդ Շվեյցարիային, բայց հակառակի պես այնտեղ եւ այլուր անծանոթ հասկացություն է դա արվեստում»,- մի առիթով ասել է Պերճ Զեյթունցյանը:

Անցան ժամանակներ, եւ այժմ գրողը վայելում է միայն հայ եւ արտասահմանյան ընթերցողների սերն ու պատիվը, ինչը փաստում է Զեյթունցյանի «Կենսամատենագիտություն» մատենաշարի լույսընծայման առիթով Ազգային գրադարանում հավաքված բազմության առկայությունը:

Մատենաշարը կազմել է Ազգային գրադարանի մատենագիտության եւ գիտական հետազոտությունների բաժնի վարիչ Հայկանուշ Ղազարյանը, ով նշեց, որ մատենագիտություն կազմելը դժվար, բայց հաճելի աշխատանք է. «Աշխատանքը կատարել եմ գրողի արխիվում, այն շատ ամբողջական է, քանի որ նրա ընտանիքի ձեռքում է»,- ասաց Հայկանուշ Ղազարյանը:

Ուշագրավ է հանգամանքը, որ կենսամատենագիտություն կազմել են հիմնականում գրողների մահից հետո, իսկ Ազգային գրադարանի տնօրինությունն այս անգամ անդրադարձել է «ներկա գրողին»:

Գիրքը ներկայացնում է գրողի անցած ճանապարհը, Զեյթունցյանի խոսքով, այն, կարծես, հայելի լինի, որն արտացոլում է իրեն:

Մատենաշարի շնորհանդեսի ժամանակ ելույթի խոսքով հանդես եկան Ազգային գրադարանի տնօրեն Դավիթ Սարգսյանը, կինոգետ Լեւոն Մութաֆյանը, գրող Նորայր Ադալյանը, գրականագետ Կարո Վարդանյանը:

Ինչպես նշեց գրողը, գիրքն իրեն հնարավորություն է տալիս գոհանալ իր արած գործից: Այսուհանդերձ, նա ընդգծեց, որ արած գործից գոհանալը լավ բան չէ, եւ հույս ունի, որ առաջիկայում կրկին կվերադառնա իր նախկին` ինքն իր հանդեպ ունեցած կասկածանքներին:

«Կուզեի մի քիչ ջահել լինել, չնայած ասում են, որ եթե ուզում ես երկար ապրել, պետք է ծերանաս: Ինձ այժմ մտահոգում է երկրի բարոյական վիճակը, որն արդեն 20 տարի է` կաղում է: Իսկ երկրի կաղ ոտքը կուղղվի օրենքի գերակայության միջոցով, քանի որ բարոյականության հիմքը օրենքն է: Կուզեի նաեւ, որ մարդիկ հացի խնդիր չունենային»,- ասաց Զեյթունցյանը:

Գրողի դուստր Զարմինե Զեյթունցյանը հավաստիացրեց, որ նա որպես ընթերցող է կարդում հոր գրքերը, եւ շատ հարցերում նաեւ իր դիտողություններն անում: Զարմինեի ամենասիրելի գործը «Արշակ 2-րդ»-ն է:

«Երբ ապրում ես ստեղծագործողի հետ, դրսից միգուցե թվա, որ դժվար է նման մարդու հետ ապրել: Սակայն նա կյանքում չտեսնված հայր է, սովորական մարդ, ում հետ կարելի է նստել ու խոսել քո խնդիրներից: Որպես մարդ տարբերվում է մյուսներից իր ազնվությամբ, որպես գրող` իր եվրոպական մտածողությամբ»,- ասաց Զարմինեն: Նա կարծում է, որ հոր տաղանդը բացահայտելու են 50 տարի հետո:

Բանաստեղծ, ՀԳՄ վարչության քարտուղար Հովհաննես Գրիգորյանն էլ ԵՐԿԻՐ-ի հետ զրույցում ասաց, որ Զեյթունցյանը գրող է, ում ներկայությունը պատկառանք է ներշնչում հայ գրողի հանդեպ: Ըստ նրա, Զեյթունցյանը ձգտել եւ շատ հարցերում հասել է եվրոպական մակարդակի` իր մտածողությամբ, կերպարների ընտրությամբ, արձակը կառուցելու պրոֆեսիոնալ մակարդակով: «Մեր գրողներից շատերն ունեն ստեղծագործելու շնորհ, բայց մասնագիտական «ինժիներիան» բացակայում է: Մենք չունենք այնպիսի մի հաստատություն, որտեղ գրել են սովորեցնում. արվեստի արհեստը սովորելու տեղ չունենք»,- նկատեց Հովհ.Գրիգորյանը:

Ինչ վերաբերում է զեյթունցյանական ձեռագրին, Գրիգորյանն ասաց, որ Զեյթունցյանի Եգիպտոսում բնակվելու հանգամանքը՝ նպաստել է Հայաստանին դրսի աչքով, կողքից նայելու հնարավորություն ունենա. «Նա չի չափազանցնում իր ժողովրդի ունակություններն ու հնարավորությունները, ծայրահեղությունների մեջ չի ընկնում եւ կարողանում է օբյեկտիվորեն համադրել համաշխարհային զուգորդումները: Նա հետաքրքիր է արտասահմանցի ընթերցողի համար, որը կարող է հավաստի պատկերացում կազմել հայ ժողովրդի մասին»,- նշեց Գրիգորյանը: