Էրդողանի եւ Թուրքիայի ճանապարհները սկսում են տարանջատվե՞լ

Նախ, 2017 թ-ի հիմնական օրենքում կատարված վերջին փոփխությունների համաձայն, Թուրքիայի նախագահը «քեմալական» հանրապետության հանրապետական պատմության մեջ առաջին անգամ իրավունք ունի ղեկավարելու եւ ղեկավարւմ է իշխող կուսակցությունը նախագահական կառավարման եղանակով: Ընդ որում՝ սովորական են դարձել նախագահի կուսակցական «կողմնակալության» հասցեին ընդդիմության ոչ անհիմն մեղադրանքները։ Նախագահի ֆիգուրն այլեւս հավասար հեռավորության վրա չէ քաղաքացիների եւ ընդհանուր առմամբ հասարակության աչքում, եւ նույնիսկ չի կարող հավակնել օբյեկտիվության, բոլոր թուրքերի շահերը ներկայացնելու, ըստ սահմանման, 2017 թ-ի սահմանադրությունն իր համար գրած առաջնորդը չի կարող նույնիսկ պնդել, որ օբյեկտիվ է կամ ներկայացնում է բոլոր թուրքերի շահերը: Առկա է պետական եւ կուսկցական ապարատների սերտաճում։ Դեռեւս 2017 թ-ին Թուրքիայում եւ արտերկրում շատ փորձագետներ կանխատեսում էին՝ դա կհանգեցնի նախկինում չտեսնված կոռուպցիայի, որը կներթափանցի բառացիորեն բոլոր պետական կառույցներն ու կազմակերպույունները: Այս ճակատագրից չի վրիպել նաեւ դիվանագիտական կորպուսը, որի ներկայացուցիչները ստիպված են անընդհատ, կարծես, իրենց քաղաքականությունը հյուրընկալող երկրներում կապել կուսակցության գծին։

Երկրորդ՝ անվանապես նոմինալ կուսակցությունից ԱԶԿ-ն վերջին տարիներին վերջնականապես վերածվել է էլիտար ակումբի, որտեղ հավատարմությունը կորպորացիայի և անձամբ նրա ղեկավարի՝ ներկայիս նախագահի նկատմամբ, փոխարինում է ժողովրդի և երկրի շահերին նվիրվածությունը: Ավելին, փողոցներում եւ հրապարակներում հայտարարվող «քաղաքական իսլամը» կառավարության հետ փոխկապակցված կառույցների կատարմամբ հակասում է բուն իսլամական դավանանքին որպես այդպիսին։ Փաստն այն է, որ նրանցից մեկի երկրպագությունն ու վեհացումը հիմնովին հակասում են իսլամին: Դիմանկարների առատությունը, հրապարակային երդումները, տարբեր տեսակի երաժշտական ստեղծագործությունները եւ շատ ավելին «ի պատիվ էրդողանի»՝ վերջին տարիների քաղաքական իրողություն է։ Դուք կարող եք դիտել այն աշխարհի ցանկացած կետից: Դրա վրա ուշադրություն են դարձրել նաեւ պահպանողականները. իզուր չէ, որ էրդողանի քաղաքական դաստիարակի որդու՝ Ֆաթիհ Էրբականի կուսակցությունը բավական վատ հանդես եկավ վերջին տեղական ընտրություններում՝ հաղթահարելով 5 տոկոսի շեմը։ Ցանկացած, նույնիսկ համեմատաբար նոր կուսակցության համար, ինչպես YRP-ի գլխավորած կուսակցոթյան դեպքում, 5 տոկոսի շեմը հաղթահարելը նշանակում է ոչ միայն լավ հանդես գալ, այլեւ նույնիսկ «գրանցվել» զանգվածային ընտրողի մտքում: Այսպիսով, կարելի է փաստել, որ իր թվացյալ «հարազատ» կրոնապահպանողական «դաշտում» Էրդողանը եւս արդեն մենաշնորհատեր չէ։

Կարելի է հիշել նաեւ նախկին վարչապետ, իսկ այժմ ապագա կուսակցության ղեկավար Ահմեթ Դավութօղլուի վերջերս արած հայտարարությունը, որն իր երկրի իշխանություններին առաջարկել է հանրաքվե անցկացնել Գազայում, որպեսզի տարածաշրջանը Թուրքիային միացնի ինքնավարության իրավունքով «մինչեւ Պաղեստինի անկախ պետության ստեղծումը»։ ԱԶԿ-ում, որտեղ պարբերաբար հանդես են գալիս հակաիսրայելական ամպագոռգոռ հայտարաություններով եւ զանգվածային ակցիաներ են կազմակերպում, յաս նախաձեռնությունը նախընտրել են չմեկնաբանել: Անկեղծ ասած՝ Դավութօղլուն ինքը հազիվ թե նման բան թույլ տա, սակայն փորձում է խաղարկել «պաղեստինյան հարցը» եւ իսլամիստական «խաղաքարտը»՝ որպես 2017 թ-ից հետո, լենինյան բանաձեւի համաձայն, «երկվորյակ-եղբայրներ» դարձած Էրդողանի եւ ԱԶԿ-ի վրա ճնշման լծակներ։ Թվում է, թե ճակատագրի հեգնանք է, բայց բացառված չէ, որ Էրդողանի եւ նրա կուսակցության մայրամուտը կմոտենա իր իսկ նախկին համախոհների բուռն գործունեության շնորհիվ, որոնք նույն գաղափարական «բացատն»են մշակում։ Ի վերջո, ժամանակին հենց պրոֆեսոր Դավութօղլուն դարձավ Բարձր Դռան իրավահաջորդների ներկայիս «պանիսլամիստ» արտաքին քաղաքականության ճարտարապետներից եւ առաջամարտիկներից մեկը, որի դոկտրինալ ժառանգությունը արդիականություն է պահպանում նաեւ նրա՝ ընդդիմություն դառնալուց հետո։

Ի դեպ, իսլամի եւ թուրքական ներքին քաղաքականության մեջ նրա դերի մասին.վերոհիշյալ YRP-ի առաջնորդ Ֆաթիհ Էրբաքանը նույնպես Դավութօղլուից հետ չի մնում։ Օրերս նա ափսոսանք է հայտնել, որ  Էրդողանը քննադատության ոչ մի խոսք չի արտահայտել անձամբ «Թրամփի ընկերոջ» հասցեին՝ մեկնաբանելով այդ «քրիստոնյա սիոնիստի» ֆանտազմագորիկ ծրագրերը Գազայից պաղեստինցիներին Եգիպտոս եւ Հորդանան տեղափոխելու վերաբերյալ (իսկ հնարավոր է՝ մասամբ նաեւ այլ երկրներ՝ չբացառելով հետխորհրդային երկրները)։ Էրբաքանը հայտարարել է՝ ստեղծված միջազգային-քաղաքական պայմաններում Էրդողանի գործողությունները քննադատաբար բավարար չեն։ Ավելին, նա նույնիսկ հրապարակավ խորհուրդ տվեց նախագահին, թե ինչ եւ ինչ հաջորդականությամբ պետք է անել։ Այսպես, առաջին քայլով Էրբաքանն առաջարկել է փակել Թուրքիայում ԱՄՆ բոլոր ռազմական օբյեկտները, ներառյալ ռադարները, հաջորդիվ՝ դադարեցնել բոլոր առեւտրային եւ ռազմավարական մատակարարոմները Իսրայելին՝ ներառյալ նավթը, երրորդը՝ դադարեցնել բոլոր դիվանագիտական հարաբերությունները Նեթանյահուի ռեժիմի հետ եւ վերջապես դիվանագիտական քայլեր ձեռնարկել, որպեսզի բոլոր իսլամական երկրները համակարգված գործողություններ ձեռնարկեն պատժամիջոցներ սահմանելու համար՝ ի պատասխան «սիոնիստական պլանի»։

Բայց Էրդողանի եւ ԱԶԿ-ի համար ամենատխուրը, թերեւս, ոչ թե դա է, այլ առաջանցիկ ներքին խնդիրները, որոնք չի կարելի անվերջ քողարկել արտաքին էքսպանսիայով եւ 21-րդ դարի «թուրքական» 21-րդ դարի մասին կարգախոսներով: փետրվարի 14-ին հերթական սկանդալն է բռնկվել, որն այս անգամ կապված է Թուրքիայի արդյունաբերողների եւ գործարարների միության «հեռանկարներ 2025. ճանապարհային քարտեզ եւ առաջարկություններ ապագայի վերափոխման համար» զեկույցի հրապարակման հետ։ Զեկույցի հեղինակները, իսկ սրանք, ուղղակի ասենք, թուրքական գործարար շրջանակների վերջին ներկայացուցիչները չեն, կասկածի տակ են դրել պետության քաղաքականության արդյունավետությունն ու դատական համակարգի գործունեությունը։ Ռուս արեւելագետները ենթադրում են՝ այդ «ճանապարհային քարտեզում» հրապարակված մի շարք դրույթներ միանգամայն հիշեցնում են ծրագրային փաստաթուղթ կամ նախընտրական քաղաքական հռչակագիր (ի դեպ, մեկը մյուսն ամենեւին չի բացառում)։

Մասնավորապես, գործարարները մտահոգություն են հայտնել ժողովրդավարական նորմերի պահպանման, իրավունքի գերակայության, դատական համակարգի անկախության, աշխարհիկ կրթության սկզբունքների կայունության վերաբերյալ՝ ընդգծելով երկրի վրա կրոնական համայնքների աճող ազդեցությունը: Բացի այդ, զեկույցի նախաձեռնողները կոչ են արել պետությանը անցնել կանխատեսելի տնտեսական քաղաքականության, ինչպես նաեւ պետական կառավարման ոլորտում որակյալ կադրերի նշաակմանը: Վերջինս ցավ է պատճառում Էրդողանի ընտանիքին եւ նրա կադրային քաղաքականությանը, քանի որ, ըստ որոշ տվյալների, փետրվարի 23-ին՝ ԱԶԿ համագումարի ժամանակ, նախագահը ծրագրում է հենց բարձրաձայնել կառավարությունում վերադասավորումների մասին որոշումները։ Մասնավորապես, աղբյուրները հայտնում են Էրդողանի սկանդալային հայտնի փեսա բերաթ ալբայրաքի՝ կառավարություն վերադառնալու մասին, որի ֆինանսական քաղաքակնությունը գրեթե կոլապսի վրա է նստել թուրքական տնտեսության վրա։ Համենայնդեպս, այդ նույն աղբյուրները պնդում են՝ այլ կադրային փոփոխություններ չեն սպասվում։ Փոխնախագահները, ֆինանսների նախարարությն, արտաքին գործերի նախարարության, պաշտպանության նախրարության, առողջապահության եւ այլ գերատեսչությունների ղեկավարները պետք է պահպանեն իրենց պաշտոնները մոտ ապագայում: Ըստ այդմ՝ եթե բերված տեղեկատվությունը հաստատվի, ապա ընդդիմության կասկածներն ալբայրաքի կերպարի վերաբերյալ ավելի կուժեղանան։

Գործարար համայնքում տիրող տրամադրությունների մասին վերջին լուրերը հատկապես տհաճ են Էրդողանի եւ նրա կուսակցության համար՝ հաշվի առնելով երկրում արտահերթ ընտրություններ անցկացնելու անհրաժեշտության մասին ընդդիմության անընդհատ հնչող պահանջները: Հանրապտությունում տնտեսական անբարենպաստ կոնյունկտուրան օրեցօր ավելի մեծ վստահություն եւ հիմնավորություն է հաղորդում նման պահանջներին, եւ հազիվ թե պատահական է, որ ԱԶԿ-ի մրցակիցները շարժման մեջ են մտել։

Համապատասխանաբար, փետրվարի 23-ին Էրդողանի առջեւ դժվար լուծելի երկընտրանք է կանգնած։ Հավանական է՝ մեկ անհաջող կադրային որոշմամբ Ակ-Սարայի երկայիս սեփականատերը հաստատ կարող է հանգեցնել իր ժառանգության կասկադային փլուզման, եւ միեւնույն ժամանակ նրա ժողովրդականությանը, ինչը սպառնում է վերածվել զանգվածային բողոքների եւ գործադուլների, որոնց համար «այրվող նյութը» վաղուց պատրաստվել է: Բայց հասկանալի չէ, թե ինչպես կարելի է ամրապնդել սասանված հեղինակությունը՝ սիրաշահելով գոնե չարացած պահպանողականներին, եթե ոչ աշխարհիկ ընդդիմությանը, պարզ չէ, բոլոր խնդիրները բարդել ամենուր ներկա Ֆեթուլլահ Գյուլենի եւ նրա ահաբեկչական՝ Թուրքիայում արգելված՝ «ՖԵՏՈ» ահաբեկչական կազմակերպությանը, այս անգամ արդեն չի հաջողվի։ Խայտառակ քարոզիչը, չնայած ոչ վաղ անցյալում, այնուամենայնիվ մահացավ հեռավոր Փենսիլվանիայում, եւ այժմ նրա նախկին աշակերտը, մերձավոր զինակից, բայց հետագայում անհաշտ հակառակորդ Ռեջեփ Էրդողանը ստիպված կլինի վճարել հաշիվները:

Յուրիի Կուզնեցով

Աղբյուրը՝ fondsk.ru-ի

Թարգմանությունը՝ Գայանե Մանուկյանի