Աշ­խա­տո­ղին օգուտ տա­լու ան­վան տակ բա­րե­փո­խում են անում, բայց շա­հում է գոր­ծա­տուն. Սուրեն Պարսյան

ՀՅԴ Բյուրոյի տնտեսական հետազոտությունների գրասենյակի պատասխանատու, տնտեսագետ Սուրեն Պարսյանը հարցազրույց է տվել «Փաստ»-ին, որտեղ անդրադարձել է եկամտային հարկի անցման ներկայիս փուլին:

Yerkir.am-ը ներկայացնում է հարցազրույցն ամբողջությամբ. 

«Առանց երկար մտածելու և քննարկելու՝ նախորդ տարի իշխանությունը բերեց համահարթ եկամտային հարկի մոդելը։ Ըստ էության, աչքաթող արեցին ռիսկերը, որոնք առկա էին դեռ այս համակարգի ներդրման ժամանակ։ 

«Փաստի» հետ զրույցում նման տեսակետ հայտնեց տնտեսագետ Սուրեն Պարսյանը՝ անդրադառնալով եկամտային հարկի անցման ներկայիս փուլին։ Նշենք, որ 2020թ. հունվարի 1-ից ուժի մեջ է մտել եկամտահարկի փոփոխությունը, ըստ որի՝ այսուհետ բոլորը վճարելու են 23 տոկոս եկամտահարկ։ 

Խնդիրն այն է, որ վերջին շրջանում այս առումով որոշակի ահազանգեր են հնչում, բարձրաձայնվում է նաև այն մասին, որ մի շարք գործատուներ փորձում են փոփոխությունն ի շահ իրենց օգտագործել, պայմանագրեր փոխել։ 

«Առաջին ռիսկն այն էր, որ գործատու-աշխատող հարաբերություններում աշխատավարձի շուրջ պայմանավորվածությունը տեղի է ունենում մաքուր աշխատավարձի շուրջ։ 

Այսինքն, գործատուն և աշխատողը ոչ թե կեղտոտ, այլ մաքուր աշխատավարձի մասին են պայմանավորվում։ 

Եվ երբ 2020թ. հունվարի 1-ից եկամտային հարկը նվազեցվեց ու դարձավ 23 տոկոս, գործատուներն իրենց նախաձեռնությամբ որոշեցին պայմանագրերը փոխել։ Աշխատողի առջև դնում էին իրենց սկզբնական պայմանավորվածության հանգամանքը։ 

Այն է՝ «խոսել ենք մաքուր աշխատավարձի շուրջ, մաքուր աշխատավարձը պահպանվում է, իսկ թե ես որքան հարկ կխնայեմ և չեմ վճարի պետական բյուջե, իմ գործն է»։ Այսինքն, պարզ հաշվարկ են արել գործատուները՝ ասելով, որ քիչ հարկ կվճարեն, ինչը աշխատողի խնդիրը չէ այս դեպքում։ 

Ու քանի որ հիմա աշխատանքային հարաբերություններում առկա են բազմաթիվ խախտումներ, բնականաբար, հիմնականում մարդիկ լռում են, ուղղակի նոր պայմանագրեր են կազմում, իսկ աշխատողները ստորագրում են հունվարի մեկից նոր աշխատավարձ ստանալու տակ։ 

Այս ամենի արդյունքում պայմանագրային կամ կեղտոտ աշխատավարձ ասվածը նվազում է, իսկ մաքուր աշխատավարձը մնում է նույնը»,-ասաց տնտեսագետը։ Սուրեն Պարսյանը նշեց, որ իրականում այս ամենը կանխատեսելի էր։ 

«Պատճառն այն է, որ մեզ մոտ աշխատող-գործատու հարաբերությունները ամբողջ ծավալով կարգավորված չեն։ Միակ միջոցը, որ աշխատողը կարող է օգտագործել իր իրավունքների պաշտպանության համար, դատարանն է։ 

Մենք արտադատական որևէ մարմին չունենք։ Նախկինում ունեինք աշխատանքի տեսչություն, որին կարող էին դիմել այս կամ այն հարցով, հիմա անգամ նման տեսչություն չկա։ Մեծ հաշվով, որևիցե լիազոր մարմին չկա։ 

ՊԵԿ-ի գործառույթն այս պարագայում մեկը կարող է լինել. ստուգել՝ պայմանագրերը վերանայվե՞լ են, թե՞ հին պայմանագրերով ուղղակի նույնչափ գումար են տալիս»,-նշեց մեր զրուցակիցը։ 

Նա ընդգծեց՝ մեծ շուկայի պայմաններում չունենք աշխատանքային իրավունքների պաշտպանության զարգացած մշակույթ, բարձր իրավագիտակցության մակարդակ.

 «Եվ այս դեպքում եկամտահարկի համահարթեցումից, ըստ էության, օգտվեց ոչ թե աշխատողը, այլ առանձին դեպքերում՝ գործատուն»։ Անդրադառնալով վնասներին՝ Ս. Պարսյանը շեշտեց. 

«Այն հարկը, որը պետությունը ստանում էր եկամտային հարկի տեսքով և որը տարեկան կազմում էր մոտավորապես 30 մլրդ դրամ, դրա մի մասը, ըստ էության, մնաց գործատուներին, մի մասն էլ՝ աշխատողների մոտ։ 

Սա այն պարագայում, երբ ի սկզբանե նախատեսված էր, որ այդ 30 միլիարդը մնալու է աշխատողների մոտ։ Երբ հարկը իջեցվում էր, նախատեսվում էր, որ մարդկանց մաքուր աշխատավարձերը կամ տնօրինվող եկամուտը կաճեն, բայց գործնականում, հատկապես մասնավոր հատվածում նման երևույթ շատ քիչ տեղի ունեցավ»։ 

Խոսելով վերոնշյալ մոդելի հետևանքների մասին և այդ համատեքստում դիտարկելով նաև իրականացվող քաղաքականությունը՝ մեր զրուցակիցը հավելեց. 

«Ցավոք, այս կառավարությունը կարևոր տնտեսական հարցերի դեպքում որդեգրել է ծայրահեղ լիբերալ տնտեսական քաղաքականություն, որն ուղղված է գործատուներին ավելի հարստացնելուն, ավելի շատ գործատուների շահերը պաշտպանելուն՝ ի հաշիվ հասարակության և աշխատողների։ 

Սա այն հերթական վառ օրինակներից մեկն է, երբ աշխատողին օգուտ տալու անվան տակ բարեփոխում են անում, բայց շահում է գործատուն»։ Այս քաղաքականության պատճառները, ըստ տնտեսագետի, մի քանիսն են։ 

«Որդեգրեցին բիզնեսին կամ հարուստներին ավելի հարստացնելու քաղաքականությունը, որովհետև, ըստ այս մոդելի հեղինակների, պետք է հարուստներն ավելի հարստանան, որ մնացածին պահեն։ Բայց նման ձևով որևէ երկիր չի զարգացել, և Հայաստանն այդ առումով բացառություն չի լինի։ Պետությունը, ըստ էության, իր վրայից վերցնում է եկամուտների վերաբաշխման շատ կարևոր գործառույթը։ 

Պետությունը պետք է հարկեր հավաքեր, վերաբաշխեր դրանք հասարակության մեջ, ստեղծեր հանրային բարիքներ, օրինակ՝ որակյալ անվճար կրթության, առողջապահության և այլնի տեսքով։ 

Պետությունը, սակայն, իր պատասխանատվությունից հրաժարվում է՝ փոխանցելով այն մասնավորի վրա»,-ընդգծեց նա։ 

Սուրեն Պարսյանը շեշտեց, որ համահարթ մոդելի հետևանքներն արդեն իսկ բավականին հստակ են։ «Միջազգային պրակտիկան այդ առումով բավականին հարուստ է։ Համահարթ եկամտային հարկի մոդելի կիրառման հետևանքով եկամուտների անհավասարաչափ բաշխվածությունն ավելի է խորանում, պետական պարտքը ավելի արագ է մեծանում, խախտվում է սոցիալական արդարությունը։ 

Այս առումով կա Վրաստանի օրինակը, որը եկամուտների անհավասարաչափ բաշխման ցուցանիշով ԱՊՀ երկրների շարքում առաջինն է։ 

Սովորաբար հետագայում երկրները պարտադրված են լինում վերանայել իրենց քաղաքականությունը և բավականին լուրջ դժվարությունների առաջ են կանգնում։ 

Առհասարակ հարկային քաղաքականությունը յուրաքանչյուր երկրի համար կարևոր հիմնաքարերից մեկն է։ Ցավոք, մեր երկիրը որդեգրեց ծայրահեղ լիբերալ մոդել՝ հասարակությանը էլ ավելի բևեռացման տանելով»,- եզրափակեց մեր զրուցակիցը»: