Արևմտյան Հայաստանում ծնունդ առած ճաշատեսակներ, պատարագ, հաղորդություն. ինչպե՞ս են Հալեպում դիմավորում Ամանորը

Ինչպե՞ս են Հալեպում հայերը նախապատրաստվում Նոր տարվան, ի՞նչ ճաշատեսակներ են մատուցում տոնական օրերին,  ինչպե՞ս են դիմավորում Ամանորը և ի՞նչ ավանդույթներ ունեն, որոնք փոխանցվում են սերնդեսերունդ: Այս մասին Yerkir.am-ը զրուցեց Հայ օգնության միության անդամ, հալեպահայ Թամար Գասպարյանի հետ:

Տիկին Թամարը նախ ներկայացրեց այն ճաշատեսակները, որոնք հայկական ընտանիքներում Նոր Տարվա սեղաններից գրեթե անպակաս են լինում, անգամ` հետպատերազմական դժվարին շրջանում:

Ուշագրավ և գեղեցիկ է այն փաստը, որ հալեպահայերը Նոր տարին դիմավորում են Արևմտյան Հայաստանում ծնունդ առած հայկական ճաշատեսակներով, որոնք, ցավոք, շատերի կողմից ընկալվում են որպես սիրիական ճաշացանկ:

«Իրականում դրանք մաքուր հայկական, ավանդական ուտեստներ են, որոնք մենք ժառանգել են մեր նախնիներից: Դրանց օտարինը չեն, մերն են, հայկական են. մենք Արևմտյան Հայաստանի ճաշացանկն ենք ներկայացնում, ոչ թե սիրիականը` արաբականը»,- ընդգծեց  Թամար Գասպարյանը:

Հալեպահայ տիկնոջ խոսքով` Ամանորի տոնակատարությունները Հալեպում պետք է բաժանել երկու մասի` ընտանեկան և գաղութային:

«Նոր տարուց շաբաթներ առաջ որոշվում է հավաքավայրը, որպեսզի տանտիկինն իմանա` ի՞նչ պատրաստի և քանի՞ հոգու համար: Բայց եթե գերդաստանում նշանված զույգ կա, հավաքավայրը հայտնի է`աղջկա կողմն է հյուրընկալում, տղան միայն քաղցրավենիքի տեսականին, փախլավան է բերում: Մինչ այդ գերդաստանի կանայք հավաքվում են և տոնական մթնոլորտում սկսում պատրաստել ավանդական ճաշերը` սարմա (թփով թոլմա), միջուկով քյուֆթա (իշլի քյուֆթա), սամսաք, ղավուրմա, հնդկահավ, աղանդերների և աղցանների տեսակներ, գլխավորապես` Նոր տարվա սեղանի անբաժանելի մաս համարվող ճակնդեղով աղցան: Բնականաբար, մեր ուտեստների կողքին կան նաև սիրիական և օտար խոհանոցների մի շարք այլ ուտեստներ` համոս, մութաբալ, մուհամմարա, մարթադել և այլն: Մսեղենից հաճախ պատրաստվում է ոչխարի բուդը` լցոնված բրնձով, նշով և ընկուզեղենի այլ տեսականիով: Սեղանի անբաժանելի մասն է նաև հայկական սուջուխն ու կարմիր չամանով պատրաստված բաստուրման, որոնք հալեպահայ կանայք հիմնականում պատրաստում են տանը»,- նշեց տիկին Թամարը` հավելելով, որ նախկինում հնդկահավը ավելի լայն տարածում ուներ հալեպահայերի շրջանում, սակայն հետագայում հնդհակավը փոխարինվել է հավով, թեև պատրաստման եղանակը մնացել է նույնը:

Հայկական ավանդական մումբարը (ոչխարի աղիքը` լցոնված բրնձով կամ ձավարով` համեմված այլ բաղադրամիջներով),  որն Արևմտյան Հայաստանի Տիգրանակերտ նահանգի հայ բնակիչների ճաշատեսակն է, նախկինում եղել է արևմտահայերի տոնական սեղանի անբաժանելի մասը, սակայն, քանի որ դրա պատրաստումը բավականին ժամանակ և ջանք է խլել, ժամանակի ընթացքում նույնպես դուրս է մնացել հիմնական ճաշացանկից:

«Աղիքները մի քանի օր պահվում էին կիտրոնաջրի մեջ և մաքրվում այնքան, որ ծորակի ջուրը մեջը հոսեցնելիս տեսանելի դառնային խոհանոցի պատի մարմարե քարի կամ սալիկների նախշերը»,- հիշեց տիկին Թամարը` նշելով, որ, այնուամենայնիվ, որոշ հալեպահայ կանայք նախընտրում են ավելի քիչ ճաշացանկ ներկայացնել, սակայն անպայման սեղանին դնել համեղ մումբարը:

Երկար և աշխատատար նախապատրաստական փուլից հետո վրա է հասնում դեկտեմբերի 31-ը, երբ ընտանիքի անդամները երեկոյան ժամը 9-ին նստում են սեղանի շուրջը, ընթրում, կենաց խմում: Սակայն մինչև 11-ը սեղանն արդեն հավաքված պետք է լինի: Նոր տարին պետք է դիմավորել երկրորդ` քաղցրավենիքի սեղանով:

«Ավանդույթն այդպիսին է` Նոր տարին դիմավորել քաղցր սեղանով: Այս սեղանն առնվազն պետք է պատրաստված լինի 7 տեսակի քաղցրավենիքով, այդ թվում` չրեղենով»,- նշեց տիկին Թամարը:

Նրա խոսքով` սա այն հազվադեպ և գեղեցիկ ժամանակն է, երբ հալեպահայ տղամարդիկ մտնում են խոհանոց և իրենց ձեռքով պատրաստում ավանդական քնաֆան (թել-թել խմորով և ընկույզով պատրաստվող արաբական քաղցրավենիք. Լիբանանում ընկույզի փոխարեն, որպես միջուկ, օգտագործում են անալի պանիր):

Ի դեպ, պարզվում է` հալեպահայերի ընտանիքներում տոնածառը զարդարվում է համատեղ ջանքերով, սակայն աստղը դնելու մեծագույն պատասխանատվությունն ընկնում է տան տղամարդու ուսերին: Չէ՞ որ տոնածառի աստղը տեղադրելը նույնքան լրջություն է պահանջում, ինչքան քնաֆայի պատրաստությունը:

«Քնաֆայի մրցույթ էր լինում: Կանայք մրցում էին` ում քնաֆան է ավելի համեղ: Չես կարող հաջորդ օրը չայցելել հարազատիդ տուն և չգնահատել նրա պատրաստած քնաֆան: Առանց քնաֆայի ի՞նչ Նոր տարի»,- կատակեց տիկին Թամարը:

Ամենահետաքրքրականը, սակայն, ժամը 12:00-ի պահն է, երբ անջատում են լույսերը, վառում մոմերը և, սեղանի շուրջ կանգնած, աղոթում, ապա` շնորհավորում միմյանց, Կաղանդ պապիկի միջոցով նվերներ փոխանակում:

«Լավ էր, որ վերջին տարիներին հայկական հեռուստաալիքները սփռվում էին, և մենք էլ հետևում էինք նախագահի և կաթողիկոսի ելույթներին»,- ասաց տիկին Թամարը:

Մեր հարցին, թե ինչո՞վ է պայմանավորված լույսերն անջատելու ավանդույթը, նա կարծիք հայտնեց, որ իրենց նախնիները, որոնք Արևմտյան Հայաստանից են, Նոր տարին դիմավորել են մոմի լույսի տակ, և իրենք էլ, որպես հարգանք և հիշատակ, շարունակում են բարի ավանդույթը:

Մեր զրուցակիցը նաև տեղեկացրեց, որ Հալեպի ամենահին եկեղեցին` Սուրբ Քառասուն Մանուկը, Նոր տարվա առաջին իսկ ժամերին պատարագ էր մատուցում, և շատերը հաճախում էին եկեղեցի` ունկնդրելու պատարագը:

Ինչ վերաբերում է Նոր տարվա հաջորդ օրվան, ապա նրանք, ովքեր քեզ հետ են դիմավորել Նոր տարի, հաջորդ օրը` կեսօրին, կրկին այցելում են քո տուն: Այդ օրվա ճաշն էլ անփոփոխ ավանդական է` կոլոլակով մածնապուր: «Նոր տարին դիմավորում ես կարմիրով, շարունակում` ճերմակով»,- ասում է տիկին Թամարը:

Արաբական երկրում քրիստոնեական ավանդույթները պահպանելը դժվար է, սակայն նա նշում է` պետությունն ու արաբ ժողովուրդը երբեք չեն խոչընդոտել հային և հայկականին: Ընդհակառակը` արաբ հարևանները շնորհավորում  են հայերին, անգամ պետությունը թույլատրում է տոնածառ տեղադրել փողոցներում:

Հալեպի հայկական գաղութում Նոր տարվա պատրաստությունները պակաս հետաքրքրական և հայկական չեն: Ըստ տիկին Թամարի` Հալեպի տարբեր հայկական միություններ, դպրոցներ, կազմակերպություններ, անգամ` երաժշտության կամ պարային խմբեր, կազմակերպում են միջոցառումներ, որոնց` գրեթե բոլորին, իրենց մասնակցությունն են բերում հալեպահայ պատանիներն ու երիտասարդները:

Հաճելի նախաձեռնություններից մեկն այն է, որ ՀՅԴ պատանեկան և երիտասարդական միության անդամները, Հայ մարմանակրթական ընդհանուր միության սկաուտները, ինչպես նաև հայկական այլ միությունների անդամներ մինչև Նոր տարին պատրաստում են ձեռագործ աշխատանքներ, բացիկներ Նոր տարվա և Սուրբծննդյան առիթով, այնուհետև, շրջելով դռնեդուռ, բաժանում են դրանք և իրենց սրտի խոսքն ուղղում համայնքի բնակիչներին:

Հալեպում չեն մոռանում նաև պատսպարանի երեխաներին, ծերերին: Բարերարների և հայկական միությունների ջանքերով տարբեր միջոցառումներ են կազմակերպվում ծնողազուրկ երեխաների և տարեցների համար, նվերներ փոխանցում նրանց:

«Չկար մի տարի, որ այդ երեխաները չունենային նոր կոշիկներ: Այդ օրը հրավիրվում էին ազգային միությունները, անպայման ներկա էր լինում նաև Սրբազանը»,- հիշում է տիկին Թամարը` շեշտելով, որ այս բարի ավանդույթը շարունակվեց անգամ պատերազմի թոհուբոհի ժամանակ:

Հայկական դպրոցներում պատկերը տարբեր չէ: Հայ մանուկները զարդարում են դասարանները, պատրաստվում Ամանորի հանդեսների, իսկ դեկտեմբերի 31-ի վաղ առավոտյան օրակարգը մեկն է` առանց հաց ուտելու և ջուր խմելու, երեխաները գեղեցիկ զգեստներով հաճախում են դպրոց և ուսուցիչների ուղեկցությամբ գնում եկեղեցի` մասնակցելու պատարագին և ստանալու հաղորդություն:  Սա այն հատուկ օրն է, երբ երեխաները, դպրոցում ստանալիք նվերներին զուգահեռ, անհամբեր սպասում են նաև հաղորդություն ստանալուն: Երեխաներին ինչ մատուցես, դրան էլ կսովորեն…

Տնօրհնեքի մասին նույնպես պետք է հիշել: Նոր տարվա հաջորդ օրը քահանան անպայման այցելում է տուն` նշխարով և աղով:

Հալեպում տոնական եռուն օրերին մարդիկ չեն մոռանում նաև հայկական մամուլի մասին: «Գանձասար»-ը, որը գաղութի ազգային կյանքում կարևորագույն դեր ունի, անգամ մինչև դեկտեմբերի 31-ի ուշ ժամերըն աշխատում է, որ իր հատուկ համարը տպագրի:

Տիկին Թամարը հիշում է` բոլոր միությունները, կուսակցություններն ու եկեղեցին տպագրում են իրենց օրացույցը` միությունների կյանքի, հայկական ձեռագործների, հայ քաղաքական գործիչների և հայկական կառույցների լուսանկարներով:

Նոր տարին Հալեպում միայն ուտելը չէ:  «13 օր Նոր տարի նշելն անթույլատրելի ճոխություն է Սփյուռքում: Բարեգործությունը, այցելությունները, ցուցահանդեսները, եկեղեցի հաճախելը, երգ ու պարը նույնպես Նոր տարի է »,- եզրափակեց հալեպահայ տիկինը`մեր ընթերցողներին մաղթելով առողջ, երջանիկ և բարեբեր տարի:

Զրուցեց Արազ Գայմագամյանը