Դեղերը կէժանանան. «Դեղերի մասին» նոր օրենքով կփորձեն լուծել գնաքաղաքականության հարցը

Դեկտեմբերի 15-ին ուժի մեջ կմտնի «Դեղերի մասին» նոր օրենքը, որը, ըստ ոլորտի պատասխանատուների, մշակվել է շուրջ 10 տարի: Օրենքն առաջին անգամ կփորձի կարգավորել գնային քաղաքականությունը, որը, բնականաբար, ինչ-ինչ փոփոխություններ է ենթադրում դեղերի գներում: Օրենքով կավելացվի տուգանքի չափը Հայաստանում չգրանցված դեղերի վաճառքի համար, ինչպես նաև կհեշտացնի նոր դեղերի գրանցման ընթացակարգը: Օրենքի` ուժի մեջ մտնելուց հետո Հայաստանը կդառնա ՊԻԿԵՍ-ի լիիրավ անդամ, որից հետո ՊԻԿԵՍ-ի անդամ երկրներում գրանցված դեղերը գրանցված կհամարվեն նաև Հայաստանում, այսինքն` մեծ թվով նոր դեղեր ավտոմատ կերպով հասանելի կլինեն նաև Հայաստանում:

«Դեղերի մասին» նոր օրենքի շուրջ Yerkir.am-ը զրուցել է ՀՀ ԱՆ դեղերի և բժշկական տեխնոլոգիաների փորձագիտական կենտրոնի տնօրենի տեղակալ Լիլիթ Ղազարյանի հետ:

- Մինչ այս Հայաստանում դեղերի գնային քաղաքականությունն օրենքը չէր կարգավորում: Նոր օրենքն ինչպե՞ս է կարգավորելու, ի՞նչ մեխանիզմներ են գործելու:

-Այո, մինչև հիմա երկրի որևէ օրենքով գների կարգավորման գործընթաց կամ սահմանափակում չի եղել: Գների կարգավորումը նախատեսվում է նոր օրենքով, և առայժմ այն տարածվելու է սահմանափակ թվով դեղերի վրա, այսինքն` երկիրը դեռ փորձարկելու է, թե ինչպես են այդ մեխանիզմներն աշխատում: Դրանից հետո, եթե փորձի հետևանքով դրական արդյունք ունենանք, և եթե քաղաքական կամք լինի, այն կընդլայնվի ու կտարածվի արդեն բոլոր դեղերի վրա:

-Իսկ հնարավո՞ր է` դեղերն էժանանան, քանի որ մինչ այս վերահսկում չի եղել, և ներմուծողն ինքն է կանոններ թելադրողի դերում եղել:

-Այո, քանի որ լինելու են մեխանիզմներ, բանակցություններ են վարելու իրավատերերի հետ, մեր երկրում առկա դեղերի գները համեմատվելու են այլ երկրներում եղած գների հետ: Բացի այդ` սահմանափակումներ են լինելու և՛ մեծածախ, և՛ մանրածախ իրացման փուլում: Դրանք մեխանիզմներ են, որոնք մենք չենք հորինել, դրանք գործում են այլ երկրներում, ուղղակի փորձ է արվելու դրանք ներդնել նաև Հայաստանում:

-Գաղտնիք չէ, որ դեղերի ներմուծման ոլորտում մենաշնորհ կա: Նոր օրենքը որքանո՞վ հնարավորություն կտա շրջանցելու և ընդլայնելու դեղ ներմուծողների շրջանակը:

-Հարցը` մենաշնորհ կա՞, թե՞ ոչ, պետք է գնահատի ՏՄՊՊՀ-ն, և եթե փաստեր ունի, պետք է ներկայացնի, քանի որ մենք մենաշնորհի գնահատում չենք անում: Մեզ հետ աշխատում են 60-ից ավելի ընկերություններ, և որևէ սահմանափակում, դեղերի շրջանառության տեսակետից, գոյություն չունի:

-Այնուամենայնիվ, նոր օրենքը հնարավորություն կտա՞, որ դաշտ մտնեն բոլոր այն մարդիկ, ովքեր կցանկանան զբաղվել դեղերի ներմուծմամբ, նկատի ունեմ` ավելի ճկո՞ւն են դառնալու ներմուծման թույլտվության մեխանիզմները, թե՞ հակառակը:

-Ճկունության խնդիր նոր օրենքը չի հետապնդում: Ավելին` հստակեցվում են բոլոր կանոնները, որոնցով պետք է աշխատի մեծածախ ընկերությունը, քանի որ լուրջ բացթողում ունեինք մեր երկրում` սկսած 2007-ից` մեծածախ ընկերության գործունեությունը լիցենզավորման ենթակա չէր, ինչը նշանակում է` այստեղ բաց օղակ ունենք, այսինքն` արտադրողից սպառող անցնելու հատվածում չենք հսկում` դեղերն ինչպե՞ս են տեղափոխվում, իրացվում, հասցվում մինչև դեղատուն, պահեստներում ինչպե՞ս են պահվում: Նոր օրենքը լիցենզավորում է սահմանում մեծածախի համար, և օրենքի նպատակն է ստեղծել անհրաժեշտ միջավայրը, և դեղն իր կենսաշղթայի բոլոր օղակներում այնպիսի հսկողությունների ենթարկվի, որ, ի վերջո, սպառողը ստանա անվտանգ, արդյունավետ, որակյալ ու մատչելի դեղ: Ներմուծողի համար միշտ չէ, որ այս գործողությունները կարող են հաճելի լինել, բայց եթե նա որոշում է մտնել դեղերի շրջանառության ոլորտ, պետք է նաև սպառողի մասին մտածի: Սա բարդ ու ռիսկային ոլորտ է, ամենակարգավորվող ոլորտներից. յուրաքանչյուր փուլում խոչընդոտ կա, և տնտեսվարողը պետք է գնահատի իր ռիսկերն ու նոր միայն որոշի` զբաղվո՞ւմ է դեղերի ներմուծմամբ, թե՞ ոչ: Օրենքի խնդիրն այս գործընթացները հեշտացնելը կամ բարդացնելը չէ, այլ ստեղծել պայման, որը կապահովի որակ, արդյունավետություն, անվտանգություն: Մատչելիությունն էլ դեղաքաղաքականության մի մասն է, և պետք է հաշվի առնել, որ սա սոցիալական նշանակության ապրանք է, բայց, ունենալով լրիվ որակյալ ապրանք, նոր միայն պետք է մտածել մատչելիության մասին: Այստեղ չի կարելի զիջել որակի հաշվին և ասել` թող լինի անորակ, բայց` մատչելի:

-Հայաստանի` ԵՏՄ-ին անդամակցելուց հետո դեղերի ներմուծման ոլորտում կեղծ դեղեր իրացնելը հեշտացավ: Նոր օրենքն ի՞նչ է նախատեսում այստեղ:

-Առհասարակ, Հայաստանի` դեղ ներմուծող համակարգը օրենքից հետո լուրջ տեղաշարժերի չի ենթարկվելու, քանի որ գործող համակարգը բավականին աշխատող է: Այլ խնդիր է, որ ԵՏՄ-ին միանալու արդյունքում մենք բացեր ունեցանք, քանի որ ԵՏՄ երկրներից ստացվող դեղորայքն ազատ է անցնում սահմանը, և ներմուծողը դեղը Հայաստան հասցնելուց հետո միայն պետք է գա, ներկայանա, հայտարարի, ստանա հավաստագիր և նոր միայն իրացնի: Բայց փորձը ցույց տվեց, որ դա մեր երկրում չի աշխատում, և շատ դեպքերում, առանց հավաստագիրը ստանալու, նորմուծողն իրացում է իրականացնում: Այս հարցը նոր օրենքով կկարգավորվի, և ներմուծման կանոններն ավելի կհստակեցվեն` ե՞րբ է ապրանքը մերժվելու, որո՞նք ենք մերժման  հիմքերը. մերժման հիմքերը հնարավորինս բացված են օրենքով:

-Սկզբում մտավախություն կար, որ նոր օրենքն ընդունելուց հետո հատավաճառն արգելվելու է, բայց հիմա, կարծես, օրենքը «շրջանցել» է այդ հարցը: Կարո՞ղ ենք ասել, որ հատավաճառը կթույլատրվի` ելնելով երկրի սոցիալական վիճակից:

-Նախկինում, այո, նման կետ ունեինք, որը, սակայն, քննարկումների արդյունքում հանեցինք և ընտրեցինք միջանկյալ տարբերակը, որը կա նաև գործող օրենքում: Այսինքն` հատավաճառը չի արգելվելու, բայց կարգավորվելու է` հնարավորինս նվազեցնելով դրա վտանգները: Օրինակ` հակամանրէային դեղերի համար դա պետք է բացառել, իսկ մնացած դեղերի դեպքում սպառողին պետք է ապահովել անհրաժեշտ տեղեկություններով:

-«Դեղերի մասին» նոր օրենքից ի՞նչ կշահի սպառողը:

-Որպես սպառող` ինձ համար հետևյալն է խնդիրը` ես չեմ կարող անզեն աչքով գնահատել դեղի որակը, անվտանգությունն ու արդյունավետությունը, սա այնպիսի արտադրանք չէ, որ տեսնեմ` բորբոս կա վրան, և չգնեմ: Ես ուզում եմ, որ բոլոր դեղատներն ունենան թույլտվություն, այսինքն` երբ մտնեմ դեղատուն, չկասկածեմ` այս դեղատունը վաճառո՞ւմ է կեղծ դեղ, թե՞ ոչ, ինչպե՞ս է պահում դեղերը, դեղագետը մասնագե՞տ է, ունի՞ համապատասխան կրթություն: Ես ուզում եմ, որ երբ մտնեմ դեղատուն, չունենամ որևէ կասկած: Պետության դերն այդպես եմ պատկերացնում, որ ինձ համար` որպես սպառողի, ապահովի դա: Իսկ ինչպե՞ս ապահովել:  Պետք է ուղղակի ստուգել բոլոր դեղատները և լիցենզիա տալ միայն նրանց, որոնք համապատասխանում են բոլոր անհրաժեշտ կետերին:

-Մարզերը որքանո՞վ են պատրաստ այս փոփոխությանը, քանի որ մարզերի դեղատներում  միաժամանակ վաճառում են նաև սնունդ, կամ` հակառակը` խանութներում` դեղ:

-Ես հասկանում եմ, բայց նաև վստահ եմ, որ մեր երկիրն այնքան էլ մեծ չէ, որ ունենա հեռավոր շրջանների դեղամատակարարման խնդիր: Իսկ ինչ վերաբերում է պայմաններին, ապա լավ լիցենզավորման համակարգում կարելի է այդ հարցը լուծել: Կադրային հագեցվածության հարցն էլ կարելի է լուծված համարել, քանի որ վերջին տարիներին այնքան դեղագետ ու դեղագործ ենք պատրաստել, որ հիմա որևէ խնդիր չկա: Ավելին` մենք ավելի շատ մասնագետներ ենք պատրաստել, քան նրանց կարիքն ունեինք:

-Բայց գաղտնիք չէ, որ մարզից դուրս եկող ուսանողների գերակշիռ մասը ցանկանում է Երևանում աշխատանք գտնել:

-Այո, և դրա մեխանիզմն էլ կա, օրինակ` օրենքում նախատեսվում է, որ հեռավոր շրջանների դեղատների դեպքում կսահմանվեն որոշ արտոնություններ, և սա նախատեսվում է` հաշվի առնելով մայրաքաղաք մեկնելու գայթակղությունը: Կարծում եմ` դրան կարելի է ավելացնել որոշ հարկային արտոնություններ, սակայն այս ամենը կկարգավորվի ենթաօրենսդրական ակտերով: Առհասարակ, «Դեղերի մասին»  նոր օրենքն այն բացառիկ օրենքներից է, որ 10 տարի է, ինչ մշակվում է, և չի եղել որևէ մեսնագետ, ով հնարավորություն չի ունեցել մասնակցելու դրա քննարկմանն ու իր կարծիքը հայտնելու: Հիմա նույն տեխնիկայով էլ անցկացնում ենք ենթաօրենսդրական ակտերի քննարկումները, և այսպիսի բաց քննարկում, որ եղել է նոր օրենքի շրջանակներում, ես նման նախադեպ չգիտեմ:

 Կ. Հ.