Տեգրերիս սպանել են մեր տան դիմաց. գյուղում համատարած կոտորած էր

Արճակցի Շուշանիկ Գուլոյեան, 40 տարեկան, այժմ ապրում է 10 Նագորնայա Գաղթականական գրասենեակին կից, օգնում է նորան Գաղթականական մարմինը:

«Մեր գիւղին մէջ ապրում էի կռուից առաջ մեր ընտանիքում, որը ունէր 25 անդամ ես, իմ ամուսինս, իմ երկու տեգրներս, երեք էլ եղբօր որդիք` իրենց հարսներով: Ես ունէի 6 երեխայ, 4 երեխայ էլ ունէր մեծ հարսս, միւս հարսս ունէր մի աղջիկ, մի աղջիկ էլ միւս տեգերկինը, մի տղայ էլ պստիկ հարսս, ընդամէնը 25, մնացել ենք այժմ կենդանի միայն 8 հոգի:

Իմ մարդ, իր երկու եղբայրները և իր եղբօր տղաները, որոնք չէին փախել գիւղից, նստած էին մեր տան մէջ: Այդ ժամանակ եկաւ մեր քիրվա Սուլէյման Հաջիի լամուկը` մի քանի թուրքերով (ասկեարներ չէին), եկաւ կայնաւ մեր դռան առաջ, կանչեց իմ տեգրոջ և պատուիրեց բռնել իր ձին: Երբ տեգրս մօտեցաւ ձիուն, նորան մեր աչքի առաջ զարկեց սպաննեց և փախաւ ինքը գնաց: Իմ մարդ չգիտէր ինչ անէր դատարկ ձեռքով (գիւղում հրացան չկար): Իմ միւս տեգրոջս էլ Սուլէյման քիւրտը սպաննեց մեր բաղչի մէջ: Այդ բոլորը տեսնելով, ես վերցրի իմ մարդին և իմ տեգրոջս տղային մտցրի ամրոցի մէջ (ամրոցը աթարից շինած դէզ է), ծածկեցի նրանց և եկայ իմ հարսին վերցրի, երեք տղայ նա վերցրեց, երկուսն էլ ես, 7 հոգով գնացինք մեր հարևանի տուն:

Գիւղում սկսեցին կոտորել բոլոր մարդկանց, ոմանք էլ փախան՝ այնպէս ազատուեցին: Մեր հարևանի տունը եկան իմ հարսին ինձնից խլելու, ես չէի թողներ, ինծի չարչարեցին և մեզ բոլորիս հաւաքած տարին Հիւքմաթ: Մեզ շրջապատեցին կարաուլներով, տարան մեր գիւղից հեռու մի մեծ բակ լցրին, մեզ 4 շաբաթ այնտեղ պահեցին: Ամէն գիշեր և շատ անգամ ցերեկները կը գային, կը մտնէին մեր մէջ, կ՚ընտրէին մեր միջից գեղեցիկներին և ամէն բան կ՚անէին նրանց հետ և այդպէս շարունակ 4 շարաթ: Մեզնից ջոկեցին 8 մինչև 12 տարեկան երեխաները` 40 հոգի, բոլորին էլ կոտորել էին՝ բացի 6 հոգուց, որոնց ազատել էին` խնայելով նրանց ծանօթներին և ազգականներին:

Հինգ տաճիկ կամ քիւրտ մի կնոջ կը տանէին: Իմ քոյրը, որ չէր թողներ իր հարսը տանելու, այնքան թակեցին, որ նա գետին ընկաւ, յետոյ քիւրտը նստեց նորա վերայ և սկսեց հանգիստ կերպով պապիրոս շինել և քաշել,  յետոյ էլ վերցրեց նորան և սպաննեց: 4 շաբաթ յետոյ մեզ բոլոր կենդանի մնացածներիս, տարան Վան:

Մեր գիւղի կոտորածի ժամանակ խփել էին մօրս, եղբօրս տղային և քաւորոջ տղային, իմ եղբօրս սպաննեցին մեր տան առաջ, միւս եղբօրս դաշտում էին սպաննել: Երբ մեզ հաւաքել էին մի տան մէջ, մի տղաս ոտների տակ ընկաւ և մեռաւ, մի տղաս ալ Մարգարա գիւղում մեռաւ գաղթի ժամանակ, միւսը մեռաւ այստեղ` Հայոց գիւղում:

Երբ մենք գերութեան մէջ էինք, մեր միջից մի կին էին տարել գիշերը և առաւօտեան բաց էին թողել, ցերեկը եկան նորից նորան տանելու, նա սկսեց դիմադրել, թէ ինձ գիշերը արդէն տարել էք, ինչի՞ էք նորից տանում: Սկսեցին թակել նորան, այնքան թակեցին, որ երեսը արիւնով լցուեց և էլի տարան: Մենք բոլորս այնպէս սարսափած էինք, որ եթէ մի ձայն էինք լսում, սկսում էինք դողալ, թէ եկան մեզ տանելու: Մինչև այժմս էլ մենք սարսափի տակ ենք և չենք կարողանում քնել գիշերները»:

ՀԱԱ, ֆ. 227, ց. 1, գ. 437, թ. 29 շրջ.-31 շրջ., բնագիր, ձեռագիր:

Հայոց ցեղասպանությունը Օսմանյան Թուրքիայում. Վերապրածների վկայություններ, փաստաթղթերի ժողովածու, հ. 1, Վանի նահանգ, ՀԱԱ, Երևան, 2012, էջ 80 – 81: