Մենք կրնանք միասնաբար նոր սերունդ մը կերտել, որն այլևս կկոչվի ոչ թե պարսկահայ, լիբանանահայ, սուրիահայ…, այլ միայն հայ. Գառնիկ Սարգսյան

Գառնիկ Սարգսյան` հայ ազգային-հեղափոխական երգերի ամենասիրված մեկնաբաններից: Ծնվել է Սիրիայի Հալեպ քաղաքում, ապրում է ԱՄՆ-ում:  Նրա երգերով դաստիարակվել և շարունակում են դաստիարակվել բազմաթիվ հայորդիներ թե’ Հայրենիքում, թե’ Սփյուռքում: Yerkir.am-ը զրուցել է երգչի հետ:

-Կներկայացնե՞ք Ցեղասպանությունից փրկված Ձեր ընտանիքի պատմությունը:

-Հայրս ծնած է Թուրքիայի հյուսիսը գտնվող Քասթամոնու շրջանին մեջ: Ան եղած է Սև ծովի մոտակա շրջաններեն մեկը: 1915 թվականին մեծ մայրս իր երկու զավակներով` մանչը, որը հայրս եղած է, և մորաքրոջս հետ գացած է` արտերը հերկելու: Երբ երեկոյան վերադարձեր են տուն, տեսեր են, որ ողջ գյուղը կրակի մեջ է: Խուճապի մատնված գյուղացիները, իրենց դեմ դուրս գալով, կըսեն. «Մի’ երթաք, քանի որ թուրքերն արդեն հարձակվեր են, կոտորածը սկսած է»: Այդ իրարանցումի մեջ իրենք ուրիշներու հետ միասին կփորձեն հասնիլ ծովեզերք՝ Սև ծով, և այնտեղ, խմբվելով օտարներու հետ, բազում դժվարություններու մեջեն անցնելով, վերջապես կհասնին ֆրանսական նավ, ինչն իրենց կփոխադրե Սանճաք՝ Իսքենդերուն կոչված շրջանը, որը ժամանակին եղած է սուրիական հող, բայց այժմ կգտնվի Թուրքիայի տարածքին մեջ: Եվ նրանք, ապաստանելով այնտեղ, այլևս երբեք չեն վերադառնար: Մեծ մայրս այդ ժամանակ  կորսնցուցած է իր մանչ զավակին՝ հորեղբորս, ով եղած է իր առաջին ամուսինեն: Մոտավորապես 40 տարի անց միայն կարողացան գտնել հորեղբորս, և մեծ մայրս գնաց Թուրքիա՝ տեսնելու որդուն, և Հալեպ վերադարձեն կարճ անց ալ մահացավ:

Հորական կողմե մեծ մայրս եղած է Քասթամոնու շրջանեն, իսկ մեծ հայրս՝ Էրզրումեն, որին հայրս անգամ չէ տեսած. պատերազմի ժամանակ գացեր է զինվորության և այլևս երբեք չէ վերադարձած: Իսկ մորական կողմս եղած է Խարբերդեն, և 1915 թվականեն հետո, որպես որբեր, եկած են Հալեպ, ուր մայրս և հայրս ծանոթացեր, ամուսնացեր և ունեցեր  են 6 զավակ՝ 5 աղջիկ և 1 տղա:

Ամեն մեկ շրջանին մեջ իր տունն ու տեղը, հողն ու ընտանիքը ձգած ամեն մեկ հայ մեկ պատմություն ունի, որը կարելի է ֆիլմի վերածել: Այնքան հետաքրքրական և ցավալի պատմություններ են անոնք....

-Հայոց ցեղասպանության 100-րդ տարելիցի կապակցությամբ պետական մասշտաբով, ի վերջո, շեշտը դրվեց ոչ միայն Թուրքիային ճանաչման կոչ անելու, այլև պահանջատիրության վրա: Արդյոք պետք չէ՞ր պահանջատիրության մասին խոսել նաև 100-րդ տարելիցից առաջ:

-Ճիշտ է, որ այս տարելիցին պահանջատիրության վրա շեշտն ավելի դրվեցավ, բայց ես կկարծեմ, որ պահանջատիրությունը միշտ կար, միշտ եղած էր: 1975-ին սփյուռքահայությունն արդեն այդ վիճակին մեջ էր: Օրինակ՝ հակաթուրք զինյալ պայքարը, որն իր մեջ կընդգրկեր պահանջատիրությունը: Այն ցույց տվավ, որ հայ երիտասարդը, հատկապես՝ սփյուռքահայ երիտասարդը, ձանձրացած է լոզունգներեն, որի արդյունքում էլ սկսեց զինյալ պայքարի ակտերը՝ ահաբեկելով բարձրաստիճան թուրք պաշտոնյաներուն, հյուպատոսներուն և դեսպաններուն: Եվ նրանք, ինչպես Լիզբոնի 5 տղաները, անձնազոհության գացին, ինչը առաջխաղացում էր պահանջատիրության լոզունգներուն մեջ:  Գուցե միակ տարբերությունն այն էր, որ պետական մասշտաբով չէր: Կկարծեմ` անիմաստ է, եթե տարիներ շարունակ ըսես՝  կուզենք թուրքը ճանաչե Հայոց ցեղասպանությունը, բայց չպահանջես որևէ մեկ բան: Անկարելի է այդ երկուքը առանձին պատկերացնել: Բայց կկարծեմ նաև, որ պետական մասշտաբով որդեգրված այս պահանջատիրությունն ավելի ծանրակշիռ էր:

-Հայերեն երգը, հատկապես՝ հայ ազգային-հեղափոխական երգը,  հայապահպանման հիմնական օղակներից է Սփյուռքում: Ըստ Ձեզ՝ սփյուռքաբնակ հայ երիտասարդը, լինելով օտարախոս,  կարո՞ղ է միայն հայերեն երգերի միջոցավ պահպանել իր հայությունը: Երեխային պահանջատեր դարձնող դաստիարակության  գործոնները որո՞նք պետք է լինեն:

-Հայերեն երգը, հայ մշակույթը, մասնավորաբար՝ հայ հեղափոխական երգն այդ օղակներեն մեկն է: Այն կրնա հայ պատանիին մեջ թրծել ազգային ոգին և, թերևս, պատմությունն անգամ: Հայ հեղափոխական երգով հայ պատանին կրնա սորվիլ ֆեդայու մասին: Այդ երգով ավելի դյուրին է հայ պատանիին մեջ պատմություն ներարկել:  Ես կհավատամ, որ երաժշտությունը շատ մեծ ազդեցություն ունի մարդու զգացմունքներուն վրա: Եվ երբ պատմությունը երաժշտության միջոցով փոխանցես հայ երիտասարդին, կկարծեմ, որ բավական մեծ ազդեցություն կունենա: Այնպես որ` հայ երգով կարող ես հայ պատանիին սորվեցնել իր պատկանելիության մասին, իր անցյալի մասին:

Այո, ես կկարծեմ, որ հայ հեղափոխական երգը, նամանավանդ` սփյուռքահայության մեջ, ամենակարևոր օղակներեն մեկն է` հայ մնալու համար: Ես ալ ծնած և մեծցած եմ Սփյուռքի մեջ և մանուկ հասակեն արդեն սորված եմ այս երգերը, երբ մեծ մայրս ու հայրս արցունքոտ աչքերով այս երգերը կերգեին, իրենք պատճառ ունեին լալու: Այս երգերը ըմբռնած և դրոշմված են իմ մեջ, և ապագայում էլ ես իմ հերթին եմ այն երգում և փոխանցում հաջորդող սերունդներուն: Առանց իր անցյալի պատմությունը գիտնալու, ես չեմ կարծեր, որ երիտասարդ մը կրնա պահանջատեր դառնալ, որովհետև, եթե անցյալդ չես ճանչնար, ապագադ չեն գիտնար, թե ուր կտանի քեզի: Երեխային պահանջատեր կդարձնեն ազգային գիտակցությունն ու պատմությունը:

-Ո՞ր դեպքում եք հավանական համարում Հայաստան-Թուրքիա հարաբերությունների բարելավումը: Իսկ սովորական հայն ու թուրքը արդյո՞ք այդ խնդիրն ունեն:

-Ես ունիմ ընկերներ, որոնք պոլսահայ են և իրենց ընտանիքներուն հետ դեռ կապրին Պոլսո մեջ: Այս հարցին շուրջ իրենց հետ շատ խոսած ենք, սակայն շատ հաճախ իրենք կըսեն, որ թուրքերեն դժգոհություն չունին, որովհետև միասին ապրած են: Կըսեն՝ «մեր նախահայրերը նման բան ըրած են, դա մեր հանցանքը չէ»: Բայց և այնպես, այս բոլոր հարցերը կրնան հարթվիլ, երբ ցեղասպան երկիրը, ցեղասպան կառավարությունը  ընդունե ցեղասպանությունը, ներողություն խնդրե և բոլոր հատուցումները 100 տոկոսով վերադարձնե՝ թե’ նյութական, թե’ բարոյական, թե’ հողային: Այն ժամանակ, ինչպես 600 տարիներ ապրած ենք նույն հողերուն վրա, ինչո՞ւ նորից չկարողանանք ընել:

- Ինչպե՞ս  եք պատկերացնում Արևմտյան եւ Արեւելյան Հայաստանների վերամիավորման գործընթացը:

-Ասի` միայն ժամանակի հարց է : Եթե օր մը, ինչը շատ հեռուներում չեմ պատկերացներ, մեր գրավյալ հողերը վերադարձնեն մեզի, մեր ժողովուրդները կվերադառնան այդ հողերը և, հարկավ, շատ երկար տարիներու ընթացքին մենք կրնանք միասնաբար նոր սերունդ մը կերտել, որն այլևս կկոչվի ոչ թե ինչ-որ հայ՝ պարսկահայ, լիբանանահայ, սուրիահայ…, այլ միայն հայ:

- Ի՞նչ տպավորություններ ունեք Հռոմի պապի մատուցած պատարագից` նվիրված Ցեղասպանության զոհերի հիշատակին, նաեւ Քիմ Քարդաշյանի այցելությունից Հայաստան: Ի՞նչ  դրական ազդակներ ունեցան դրանք, Ձեր կարծիքով, Ցեղասպանության միջազգային ճանաչման համար:

-Գիտեք՝ Հռոմի պապին և Քարդաշյանին չենք կրնար նույն կշեռքին վրա դնել, բայց և այնպես, Հռոմի պապը մեծ ազդեցություն ունեցավ, և կկարծեմ, որ դեռ կունենա, գոնե` քրիստոնեական շրջանակներուն վրա, որոնց ազդեցությունը կամաց-կամաց ի հայտ կուգա: Ես չեմ գիտեր՝ նախորդ Պապերն այդ մասին ինչու չեն խոսած կամ հայտարարություններ ըրած, բայց Ֆրանցիսկոս պապի՝ «ցեղասպանություն» բառը գործածելը մեծ ազդեցություն ունեցավ և դեռ պիտի շարունակե ունենալ ապագային:  Անդրադառնալով Քիմին՝ ինքն ալ իր Twitter-յան հասցեով ըրած հայտարարություններով կրցավ մեծ մասին տեղեկացնել մեր պատմության մասին:

- Հաճախ եք ասում, որ Սփյուռքն ունի Ձեր կարիքը, չե՞ք կարծում, որ արդեն այնտեղ Ձեր առաքելությունն իրագործել եք եւ Հայաստանում ավելի շատ անելիք ունեք:

- Սփյուռքն, այո, քիչ մը ավելի կարիք ունեցած է հեղափոխական երգերու, քանի որ իր հողերուն վրա չէ: Բայց չեմ գիտեր՝ առաքելությունն իրագործեր եմ, թե` ոչ: Այդ մասին իր գնահատականը կամ քննադատականը ժողովուրդը կրնա տալ: Դեռևս ես Հայաստանի մեջ ավելի շատ բան ունիմ ընելիք, բայց տարիքի առումով ես ալ կամաց-կամաց պետք է հանգստյան կոչվիմ:  Չնայած կըսեն, որ երգը տարիք չունի, բայց, եթե Աստված կարողություն տա, կկարծեմ, որ մի քանի տարի ևս ընելիք ունիմ:

Ներկայացնում ենք Գևորգ Էմինի խոսքերով«Զգույշ գործիր Հայաստանում» երգը՝ Գառնիկ Սարգսյանի կատարմամբ:

Հարցազրույցը՝ Արազ Գայմագամյանի