Սերնդեսերունդ փոխանցվող ժառանգություն` երաժշտության տեսքով

Yerkir.am-ի զրուցակիցն է Պորտուգալիայի սիմֆոնիկ նվագախմբի և «Հարություն Դելլալյան» եռյակի ջութակահարուհի Նարինե Դելլալյանը:

-Երաժշտության հանդեպ սերը և երաժշտությամբ զբաղվելը, կարծես, ժառանգական է Ձեր ընտանիքում: Որտեղի՞ց սկսվեց ամեն ինչ և մինչև ո՞ւր է ձգվում, արդյոք Ձեր երեխաներն է՞լ են զբաղվում երաժշտությամբ:

-Հայրիկս էր «մեղավոր»: Մեր տան մթնոլորտը շատ տրամադրող էր' մենք մեծանում էինք արվեստի հետ շփման մթնոլորտում: Անկախ այն բանից, որ հայրս բազմազբաղ էր, եւ կյանքն էլ իր դժվարություններն էր թելադրում, նա միշտ ժամանակ էր գտնում` իր աշխարհը մեզ հետ  կիսելու: Դա երաժշտության եւ արվեստի հանդեպ սեր փոխանցելու անկեղծ ցանկություն էր, որ գիտակցաբար, բայց պարզ ճանապարհով էր ներարկում մեր մեջ: Հետո մեկ ուրիշ` առեղծվածային երևույթ էլ կա` նորածին քրոջս մատիկները հայրս դրել է դաշնամուրի ստեղների վրա, քույրս մեծացավ ու դաշնամուրն ընտրեց, իսկ երբ ես եմ ծնվել, հայրս իմ ձեռքն է տվել ջութակը: Ես շատ էի սիրում ջութակը, եւ նրա ձայնը այնքան էր ինձ հուզում, որ դեռ փոքրիկ երեխա' լսելիս կարող էի լաց լինել: 6 տարեկան էի, վստահաբար խնդրեցի սովորել ջութակի դասարանում: Հիշում եմ' մի անգամ մայրիկիս, որին պաշտում էի, ասացի, թե ջութակն իրենից ավելի շատ եմ սիրում: Մայրս, անշուշտ, չտխրեց, պարզապես հասկացավ, թե որքան սեր կա մեջս այդ գործիքի նկատմամբ: Այո, երեխաներս էլ են երաժշտությամբ զբաղվում: Տղաս ջութակահար է, աղջիկս' թավջութակահար: Նրանք մեր ընտանիքում երաժիշտների 4-րդ սերունդն են: Աղջիկս երեք տարեկան էր, երբ սկսեց հարցնել, թե ինքն  ի՞նչ գործիք է նվագելու: Մեզ մոտ ստիպողաբար ոչինչ չի եղել, ո՛չ հայրս է մեզ ստիպել, ո՛չ էլ մենք' մեր երեխաներին:

-Հետաքրքիր է' նկատե՞լ եք, որ նրանք, ովքեր սկսում են արվեստով զբաղվել, այդ գիծը բռնած, գնում են:

-Գենետիկայի հարց է: Երաժշտության մեջ, այո, վստահաբար կարող եմ ասել, որ այն անցնում է սերնդեսերունդ, ինչպես, ասենք, մաթեմատիկան է, որ կոնկրետ մտածողության հարց է: Արվեստը զբաղմունք չէ եւ անգամ աշխատանք չէ: Արվեստը մարդու հոգին է արտացոլում, արտացոլողն էլ արվեստագետն է' մարդու հատուկ տեսակ... Հայրիկիս մայրը շատ զարգացած կին էր, Հռոմում մայրապետների կաթոլիկ դպրոցում է սովորել: Նա ջարդերից հետո մնացել էր միայնակ, որբուկների խմբերով տեղափոխվել Իտալիա, ուր հրաշալի կրթություն էր ստացել' մի քանի լեզվի էր տիրապետում, նկարում էր, բանաստեղծություններ գրում: Պոետիկական ոգի ուներ, որն անցավ նաեւ հորս: Հենց դա էր երևի այն ջիղը, որ 30 տարեկանից հետո հայրիկիս ստիպեց գնալ իր հոգու կանչի հետեւից:

-Դուք այստեղ չեք ապրում, բայց ակտիվորեն հետևում եք' ինչ է կատարվում այստեղ: Այնտեղից հայացք գցելով' ի՞նչ կասեք, մեր մշակութային կյանքում ի՞նչ է կատարվում, ի՞նչ պատկեր եք տեսնում:

-Ես այստեղ եմ ապրում, այնտեղ աշխատում եմ: Ես ամեն պահ ապրում եմ հայրենիքիս կյանքով, իսկ երբ ֆիզիկապես եմ նաև ներկա լինում, փորձում եմ որքան հնարավոր է շատ տեսնել, շատ լինել ընկերներիս կողքին, որոնք հիմնականում արվեստի մարդիկ են: Լինում եմ, քանի որ դրա կարիքն ինքս ունեմ' իրենցով հիանալու, ոգեւորվելու, իմ ոգեւորությունը իրենց փոխանցելու համար: Փորձում եմ որեւէ համերգ, ներկայացում բաց չթողնել և հպարտանում եմ` ասելով, որ աշխարհի շատ բեմերում բաց ճակատով կարող ենք մերը ներկայացնել: Այս օրերին եղա Մնջախաղի թատրոնում, ֆիլհարմոնիկի համերգին գնացի, Կամերային երաժշտության տանը երկու համերգ լսեցի, «Համլետի» նոր' Չալդրանյանի բեմականացումը դիտեցի: Լիովին իրենց դեմքն ունեցող կառույցներ են ու մասնագետներ, որոնք իրենց որակով միջազգային բեմահարթակի լիիրավ անդամներ են: Ինձ հուզողն այլ հարց է' այս ամենը փոքրիկ տարածքներում է տեղի ունենում, իսկ ո՞վ պետք է հոգ տանի հանրային տարածքների մասին, ուր պարտադրված ես լինում լսել կամ տեսնել ամենավատ կարգի, անուն էլ չունեցող աղբը: Ամեն մարդ թող իր տանը լսի այն, ինչ իրեն է դուր գալիս, բայց երբ ռեստորանային, քեֆի երաժշտությունը մեծ բեմահարթակ է բարձրանում, դա արդեն վտանգավոր է:

-Ասացիք' եղել եք Մնջախաղի թատրոնում, ֆիլհարմոնիկի համերգին: Մնջախաղի թատրոնը շենք չունի, ֆիլհարմոնիկի գործիքների մեծ մասն էլ Թոփչյանն է նվիրել երաժիշտներին, էլ որտե՞ղ են կարևորն այսքան անկարևոր դարձնում իրենց վերաբերմունքով:

-Այո, դժբախտաբար, կարևորը երկրորդ պլանում է հայտնվել: Յուրաքանչյուր պետության կարևորությունը մշակույթի հանդեպ այդ ոլորտին տրամադրած բյուջեից է երևում: Իսկ մեր բյուջեն չնչինից էլ աղքատ է: Այստեղ հարցն անգամ մեծ բյուջեին էլ չի վերաբերում, ես շատ օրինակներ գիտեմ, երբ ստեղծագործողը ամենաչնչին գումարով մեծ ասելիք ունեցող արժեք է ստեղծել: Ի դեպ, հիմա ամբողջ աշխարհում այդ տենդենցն է գնում, իրավիճակը դա է թելադրում, եւ, որպես արդյունք, ասելիքի նոր ձևեր են զարգանում, բայց գոնե հանապազօրյա հացի խնդիրը լուծելու պատճառով ամենակարեւորը չի տուժում: Այսինքն' արվեստագետը այնքան ապահով պետք է լինի, որ իր ուժերը չվատնի ամենատարրական հայթայթումների վրա: Իսկ նրան իրականում պալատներ պետք չեն, նա իր հոգու սնունդը ուրիշ տեղից է ստանում: Այս ամենի պատճառով շատ ենք տուժում ու շատ բան կորցնում:

-Բա էլ ինչո՞ւ ենք նրանցով, ովքեր դրսում են գտնվում և ինչ-ինչ հաջողության հասնում, միանգամից պարծենում, թե հայ է, մեր ազգակիցը, եթե ներսում չենք գնահատում մեր ունեցածը:

-Միայն բարձր գիտակցության տեր մարդուն է տրված ազգակցի հաջողությունը որպես իր` անձնական հաջողություն ընկալելու ունակությունը, իսկ նա, ով անկեղծ նվիրյալ է, իր գործն է անում' չսպասելով գնահատանքների: Ձեր հարցը հասկանում եմ: Մենք չենք հանդուրժում տաղանդներին ու, երբ զգում ենք նրանց ներկայությունը, մատնացույց ենք անում երկրից դուրս գալու ճանապարհը: Չգիտեմ' ինչու եմ առաջին դեմքով խոսում... Հայրս արտասահմանո՞ւմ պետք է հաջողությունների հասներ, որ այստեղ հանկարծ նկատեին նրան: Ամեն գնացողի հետ աղքատանում ենք, մի ադամանդ էլ կորցնում: Հիշեք' ինչ անուններ ունենք մենք դրսերում, արդյո՞ք մեր գերխնդիրը չպետք է լինի նրանց կաթիլ առ կաթիլ հավաքելը, հայ քաղաքացի կերտելը: Իմ խորին համոզմամբ' մշակույթն է, որ պետք է օգնի, սնի ազգին: Մշակույթը տեղն եկած ժամանակ սուտ հպարտության ապրանք չէ, նրան զգույշ պետք է վերաբերվել' չվիրավորելու, չկորցնելու համար: Դժբախտաբար, չդաստիարակված, չկրթված ամբոխին քամին հեշտությամբ էլ քշում, տանում է:

-Վերջին շրջանում Հայաստանի երաժշտական կյանքում մի շարք փառատոներ են կյանքի կոչվել, բազմաթիվ անվանի երաժիշտներ են Հայաստան գալիս, և թվում է, թե պետք է բուռն մշակութային կյանքով ապրենք: Սակայն այդ ակտիվությունը արվեստասեր մարդկանց շրջանակից դուրս չի գալիս, ինչո՞ւ այդ շարժը էական փոփոխությունների չի հանգեցնում:

-Որեւէ շարժ էական փոփոխություններ դժվար թե բերի, եթե այն չի ծառայում գերխնդրին: Այո, մենք արդեն ունենք ավանդական փառատոներ, որոնք վաղուց անցել են իրենց հաստատման փուլը եւ ապացուցել գոյություն ունենալու իրավունքը: Այդ ամենը հրաշալի է, առավել ևս' նոր շփումներ ապահովելու իմաստով: Խնդիրը երեւի այլ տեղում պետք է փնտրենք, մեկ կամ մի քանի բնագավառ բարելավելը դեռ գործի կեսն է: Երբ այդ փոքր տարածքից մարդ դուրս է գալիս եւ բախվում երեւակայությունից դուրս այլ` դաժան իրականության հետ,  նշանակում է, որ իր անցկացրած երկու ժամը այնքան էլ չծառայեց նպատակին: Մենք ոգեղենության, ազգային գաղափարախոսության պակաս ունենք: Պատերազմ ապրեցինք, հաղթանակ ունեցանք, բայց արդյո՞ք մեզ համար պարզ է, տեսանելի է հայ հերոսը, ո՞վ է նա, որքանո՞վ է կարեւորված մեր կյանքում: Ու լավ է, որ ունենք լուսավոր, պայծառ անհատներ, որոնք կարեւոր գործեր են անում հենց այդ մտածողության կերտման նպատակով: Հրաշալի ու կարեւորագույն մեկ այլ երեւույթի էլ ներկա եղա, ուր ազգիս ոգին էր թեւածում, շատ ազդեցիկ էր:  Ներկա գտնվեցի Կասկադում անցկացվող ազգագրական պարերի ուսուցմանը: Նախ` նման բան երբևիցե, որևէ տեղ չեմ տեսել: Իրական հրաշք է' տեսնել հարյուրավոր մարդկանց' հավաքված նույն գաղափարի շուրջ, նույն ոգևորությամբ, ուր ծանոթն ու անծանոթը, բարեկամացած, հարազատության զգացումով ձեռք ձեռքի տված, կիսում են նպատակը: Առավել ուրախալի է ու շատ կարևոր, որ հատկապես երիտասարդությունն է հետաքրքրված, նա է մասնակիցը: Ակամայից աչքիդ առջև պարզ, հառնում են այն մեծ ծառի արմատները, որ այսօր շարունակում են տարածվել, իսկ ճյուղերի վրա պտուղներ կան: Հայրիկ Մուրադյանը ոչ մեկին չի ստիպել գնալ իր  ետեւից, բայց քանի որ արածի մեջ գաղափար է եղել, այն շարունակում է ապրել:

-Հաջորդ Ձեր այցին առաջին հերթին ի՞նչը կուզենայիք փոխված տեսնել մեզ մոտ, ընդհանուր առմամբ:

-Կուզենայի, որ գործազրկություն չլիներ, յուրաքանչյուրն իր ուժերը, ընդունակություններն օգտագործելու հնարավորություն ունենար մեր երկրի ներսում: Հրաշալի երիտասարդներ ունենք' խելացի, մտածող, վերլուծող: Կուզենայի, որ նրանք երբեւիցե չընկճվեն, այլ հակառակը' մեր լեռների պես կանգուն' զինվեն հաղթողի վճռականությամբ ու մեր երկիրը շենացնեն:

Կարինե Հարությունյան