Իրատեսակա՞ն են արդյոք Իրանին ռուսական գազի մատակարարման ծրագրերը

Ավելի վաղ՝ 2024 թ-ի հւնիսի վերջին, Գազպրոմը եւ National Iranian Gas Company-ն խորհրդանշական ռազմավարական հուշագիր են ստորագրել Իրան ռուսական գազի մատակարարումների կազմակերպման մշակման վերաբերյալ՝ քննարկելով նաեւ հուշագրի իրականաման առաջնահերթ քայլերը եւ էներգետիկ ոլորտում համագործակցության այլ ուղղությունները:Իրանական կողմի որոշ հայտարարությունների համաձայն՝ խոսքը կարող է վերաբերել օրական շուրջ 300 մլն խորանարդ մետր բնական գազի մատակարարմանը Կասպից ծովով, ինչը կպահնջի խողովակաշարի առնվազն մի քանի ճյուղի կառուցում, ինչը կպահանջի հսկայական ներդրումներ, դրա գործունեության անվտանգության երաշխիքներ եւ այլն: Համաձայնագրի պայմանների հիման վրա Իրանը կկարողանա ներմուծվող ավելցուկային գազը վերավաճառել այլ երկրների։ Համաձայնագիրը կնքվել է 30 տարով, և այն Իրանին տարեկան կբերի մոտավորապես 10-12 մլրդ:

Փոխվարչապետ Ալեքսանդր Նովակի խոսքով՝ Մոսկվան եւ Թեհրանը քննարկում են Քաթարի եւ Թուրքմենստանի մասնակցությամբ էներգետիկ հաբի ստեղծումը, ինչպես նաեւ Իրանի հյուսիս սվոպային մատակրարումները եւ մերձավորարեւելյան երկրի հարավում գազի առեւտրի էլեկտրոնային հարթակի ստեղծման հնարավորությունը, որտեղ ժամանակի ընթացքում նախատեսվում է մայրաքաղաքը տեղափոխել Թեհրանից: 2023 թ-ի աշնանը էներգետիկայի այն ժամանակվա նախարար Ջավադ Օրուջին՝ Թեհրանի կողմից գազպրոմի հետ 40 միլիարդ դոլարի համատեղ նախագծերի համաձայնեցման մասին: Ռուսական ընկերոթյունը պարտավորվում էր օգնել իրանցիներին Քիշ եւ Հյուսիսային Փարս գազային հանքավայրերի, ինչպես նաեւ վեց նավթային հանքավայրերի մշակման գործում եւ նախատեսում էր մասնակցել հեղուկացված բնական գազի արտադրության եւ գազաարտահաման խողովակաշարերի կառուցման նախագծերի իրականացմանը:

Ենթադրվող 55 մլրդ խմ-ն «Հյուսիսային հոսքի» երկու պայթեցված թելերի հզորությունն է, որի տակ պետք է գտնել ծավալներն ու նոր խողովակներ անցկացնել: Ռուսաստանը Ադրբեջանի հետ կապում է Մոզդոկ – Մախաչկալա – Կազի-Մահոմեդ (Աջիկաբուլ) գազատարը՝ 13 մլրդ խմ դրվածքային հզորությամբ, ռուսական թերթում պատմել է ՌԴ կառավարությանն առընթեր Ֆինանսական համլսարանի դոցենտ Վալերի Անդրիանովը: Ավելի վաղ դրանով իրականացվում էին Կասպից ծովի արեւմտյան ափերից դեպի Ռուսաստան գազի հետադարձ մատակարարումներ (տարեկան մինչեւ 2 միլիարդ խորանարդ մետր), եւ այսօր խոսքը գնում է այս խողովակի հակառակ ուղղությամբ աշխատանքի մասին, ինչպես եւ ի սկզբանե ենթադրվում էր դրա կառուցման ժամանակ: Առկա հնարավորությունները թույլ են տալիս Ռուսաստանից Ադրբեջան մղել տարեկան մինչեւ 5 մլրդ խմ, որը Բաքուն, համապատասխան պայմանավորվածությունների առկայության դեպքում, կարող էր ուղղել Եվրոպա արդեն որպես սեփական: Ադրբեջանը Իրանի հետ կապված է դեռեւս խորհրդային տարիներին կառուցված Աջիկաբուլ (նախկին Ղազի-Մագոմեդ) – Աստարա – Աբադան ճյուղով (1966-ի հունվարի 13-ի սովետա – իրանական համագործակցության համաձայնագրի համաձայն Մոսկվան վարկեր է տրամադրել եւ տրամադրել գիտական եւ տեխնիկական աջակցություն Սպահանի մի շարք խոշոր մետալուրգիական, Արաքսի մեքենաշինական եւ այլ գործարանների (ընդհանուր առմամբ ավելի քան 200 օբյեկտ) կառուցման համար՝ իրանական գազի մատակարարման դիմաց): Այսօր դրանով գազն Ադրբեջանից ուղղվում է դեպի Իրանի հյուիս, ինչի դիմաց հարավային հարեւանը գազ է մատակարարում Նախիջեւան (սվոպային / փոխարինող սխեմայով, որը մասամբ աշխատում է նաեւ Թուրքմենստանի հետ): Սակայն Իգդիր-Նախիջեւան գազատարի նախատեսվող շինարարության հետ կապված Նախիջեւանը կարող է մատակարարվել Թուրքիայի տարածքով: Ներկայումս Աջիկաբուլ-Աստանա-Աբադան խողովակաշարի բեռնումը կազմում է տարեկան 0,5 մլրդ խմ՝ տարեկան 10 մլրդ խմ սկզբնական դրվածքային հզորությամբ, ասում է Անդրիանովը: Հենց այս երթուղին տեսականորեն կարող էր օգտագործել Ռուսաստանը՝ տեսականորեն հնարավորություն ունենալով դրանով պոմպացումը հասցնել տարեկան 10 մլրդ խմ-ի, սակայն այստեղ կարեւոր են Իրանի հնարավորություններն ու ցանկությունը, որը Ռուսաստանից հետո աշխարհում երկրորդ ծավալով գազի պաշարն ունի (ՕՊԵԿ-ի տվյալներով՝ 33,9 տրլն խորանարդ մտր կամ համաշխարհային պաշարների 18%-ը՝ համապատսխանաբար 47,8 տրլն խորանարդ մետրի դիմաց։): Այնուամենայնիվ, երկրի ոչ բոլոր մարզերն են գազաֆիկացված, եւ պահեստավորման ենթակառուցվածքը, մեղմ ասած, ցանկություն է առաջացնում՝ չփակել բնակչության եւ արդյունաբերության կարիքները պիկ ժամանակահատվածներում (հատկապես երկրի հյուսիսում, որտեղ ռուսական գազը կարող է պահանջարկ ունենալ): Իրանական գազն առաջին հերթին արտահանվում է Թուրքիա (մոտ 10 մլրդ խմ) եւ մասամբ Իրաք (մոտ 4 մլրդ խմ): Պակիստան եւ Հնդկաստան արտահանվող գազատարի նախագիծը, որին ժամանակին նախատեսվում էր միացնել նաեւ գազպրոմը, դեռեւս չի իրականացվել, եւ պարզ չէ, թե արդյո.ք այն ընդհանրապես կիրականացվի: Իրանցիներն իրենց հատվածը հասցրել են Պակիստանի հետ սահմանին, Սակայն հետագա շինարարությունը կանգ է առել Իսլամաբադի եւ 2019ին նախագծից դուրս եկած Նյու Դելիի վրա Վաշինգտոնի ճնշման, Բելուջիստանում ահաբեկչական ակտիվության եւ պակիստանա-հնդկական հակասությունների պատճառով:Իսկ գազի հեղուկացման գործարաններ կառուցել ամբողջ աշխարհում հետագա արտահանման համար, ինչը ենթադրվում էր անել Գազպրոմի աջակցությամբ, Իրանը չի կարող պատժամիջոցների պատճառով, որոնց մեղմացման հույսերը չի կորցնում Փեզեշքիյանի կառավարությունը: Արդյունահանվող գազի մի մասը գնում է նավթահանքեր, որտեղ այն մղվում է գետնի տակ՝ նավթահորերի հոսքը մեծացնելու համար:

Ներկայումս Գազպրոմի համար չափազանց կարեւոր է գտնել նոր շուկաներ եւ աջակցել արտահանման ծավալներին, քան սակարկել գների դիմաց, այնպես որ Իրանին հիպոթետիկ մատակարարումների արժեքը կարող է ավելի ցածր լինել, քան Եվրոպային, եւ քան Չինաստանին, ասում է Անդրիանովը: Ըստ առկա տեղեկությունների՝ Իրանը պատրաստվում է ռուսական գազը գնել 100 դոլարով1000 խմ-ի դիմաց, սակայն արդյունքում  գինն ավելի բարձր կլինի, եթե, իհարկե, նախագիծը հասնի գործնական իրականացման փուլին: Ամեն դեպքում, Գազպրոմի համար Իրանին մատակարարումները հազիվ թե տնտեսական փրկարար դառնան: Այդ պատճառով Ռուսաստանում գազի սակագների աճը զսպել արտահանման ավելացման եւ թանկացման հաշվին չի ստացվի։ Չնայած ընդհանուր առմամբ արտահանման ծավալների աճը բարենպաստ ազդեցություն կունենա ընկերության տնտեսության վրա», հիասթափեցնող եզրակացություն է անում կառավարական պարբերականը:

Հազիվ թե ներկայիս իրավիճակում կարելի է լրջորեն խոսել Իրանը տարածաշրջանային գազային հանգույցի վերածելու մասին, քանի որ գնորդներն այնքան էլ շատ չեն, իսկ ներկրվող գազը իրացումից առաջ, տեղական օրենքների համաձայն, պետք է վաճառվի իրանական պետական ընկերություններին: Փոքր ծավալով, դեպի Իրան արտահանումն ակնհայտորեն ավելի ցածր գներով, քան Եվրոպայում, հազիվ թե բարելավի Գազպրոմի բավականին սասանված ֆինանսական բարեկեցությունը: Բացի այդ, պարզ չէ, թե արդյո?ք Ադրբեջանը թույլ կտա իր տարածքով Գազպրոմի խողովակաշար անցկացնել: Հաշվի առնելով Մոսկվայի եւ Բաքվի միջեւ հարաբերությունների վատթարացումը ավիաաղետից հետո՝ կարելի է ակնկալել, որ տարանցումն ամբողջությամբ կախված կլինի առճակատում հրահրող Բաքվի ղեկավարության քմահաճույքներից, որոնք սերտորեն կապված են բրիտանական մասնակցությամբ անդրազգային կառույցների հետ, որոնք վերահսկում են գազատրանսպորտային ենթակառուցվածքը Կասպից ծովի արեւմտյան ափերից Վրաստանի եւ Թուրքիայի տարածքով դեպի Եվրոպա:

Ալեքսանդր Գրիգորև

Աղբյուրը՝ vpoanalytics.com-ի

Թարգմանությունը՝ Գայանե Մանուկյանի