Անհրաժեշտ է, որ հեղափոխական տրամաբանությունը տեղափոխվի նաև բյուջեի ձևավորման տրամաբանության մեջ. Սպարտակ Սեյրանյան

Հայաստանում սովորություն է դարձել ամեն մի նոր բյուջե կոչել ինչ-որ տերմինով, այս բյուջեն էլ կոչվում է իներցիոն. ԱԺ-ում 2019 թվականի բյուջեի նախագծի քննարկման ժամանակ ասաց ՀՅԴ խմբակցության պատգամավոր Սպարտակ Սեյրանյանը: Նա նշեց, որ կառավարության նշած տրամաբանությամբ, բյուջեն,  իհարկե, իներցիոն է, սակայն բյուջեի նախագիծն իներցիոն է նաև մի շարք այլ պատճառներով: Պատգամավորն ասաց, որ ցանկանում է կանգ առնել մի քանի մտահոգությունների վրա, որոնց հետ առաջիկայում կառավարությունն անխուսափելիորեն շփվելու է:

«Բյուջեի այս նախագիծն առաջին հերթին իներցիոն է նաև իր մեթոդաբանության մեջ: Վերջին տարիներին բյուջեները փորձում են մեթոդաբանական երկու խնդիր լուծել` եղածի վրա հիմնված բյուջե, այսինքն` բյուջե, որը ձևավորվում է եղած ռեսուրսների վրա, և ուզածի վրա հիմնված բյուջե, այսինքն` բյուջե, որը ձևավորվում է տեսլականի ու ցանկությունների վրա: Երկրորդի պարագայում խանգարող մի հանգամանք կա` չկա պետության տնտեսական կառուցվածքի բնորդը, որի հիման վրա ցանկացած բյուջե պետք է կարողանա պատասխանել տրամաբանական հարցերի` ծախսերի ուղություններն ո՞ւր են տանում, ինչպիսի՞ պետություն ենք ուզում ստեղծել և այլն: Այսինքն` կառավարության բյուջեո՞վ պետք է այդ մոդելը ձևավորվի, թե՞ հակառակը` մոդելը մշակվի, և դրա հիման վրա էլ մշակվեն բյուջեներ»,- ասաց նա:

Սեյրանյանի կարծիքով` մյուս իներցիոն հանգամանքը տասնամյակներ շարունակ իրեն խորքի մեջ սպառած և շատ ու շատ հարցերի պատասխանը չունենալու պարտադրված մեթոդաբանությունն է: «Սա նույնպես իներցիոն տրամաբանություն է, որովհետև բոլոր բյուջեները կառուցված են լիբերալ շուկայական տնտեսության մեթոդաբանության վրա, կառուցված են` ինչ-որ իմաստով փորձելով մեղմել սոցիալական արդարության խնդիրները: Անշուշտ, կառավարությունն իր ծրագրում նշում է, որ շեշտադրում է անելու սոցիալական արդարության վրա, բայց լիբերալ շուկայական տնտեսության մեջ սոցիալական արդարությունը երբեք առաջնային չի եղել: Հայաստանի նման երկրները չեն կարող իրենց թույլ տալ այն շռայլությունը, որ հաշվի չառնեն սոցիալական արդարության խնդիրները, բայց այս բյուջեի մեջ էլ դրանք տեղավորվել են մի քանի առանձին կետերով, և միայն այն, որ բյուջեի ծախսային մասում ամենախոցելի տեղը սոցիալական ոլորտն է, այդ թվում` կրթություն, գիտություն, մշակույթ, այստեղ արդեն ունենում ենք նույն մեթոդաբանական պրոբլեմը` լիբերալ շուկայական տնտեսություն, պետության դերի նվազեցում, պետության հնարավորությունների և կարգավորիչ դերի շատ կարգավորիչ տարրերի փոխանցում մասնավորին, և  արդյունքում ունենում ենք այն, ինչ միշտ ունեցել ենք»,- ասաց նա:

Մյուս խնդիրը, ըստ պատգամավորի, այն է, որ թեև շատ կարևոր շեշտադրում է կատարվում բյուջեի նախագծի մեջ աշխատանքի խթանման ուղղությամբ` միկրոտնտեսության խրախուսում, բայց դա պետք է լինի չափելի, իսկ չափելի կարող է լինել այն պարագայում, եթե ինչ-որ ժամանակ հետո հնարավոր լինի արձանագրել, որ միկրոտնտեսությունից ինչ-որ չափով փոխանցում է կատարվել դեպի մանր ու միջին բիզնես: «Ես հեռու եմ այն մտքից, որ բոլոր միկրոտնտեսությունները մանր ու միջին կդառնան, բայց եթե անցման դինամիկա չնկատվի, նշանակում է, որ աշխատանքի խրախուսումով մենք ընդամենը խրախուսում ենք մի բան, կոպիտ ասած` տուն պահելու ինչ-որ տնտեսություն, զբաղվածության տեղեր ենք ստեղծում: Աշխատանքի խնդիրը պետք է տարածել ոչ միայն սովորական բիզնես տրամաբանության մեջ, այլև պետք է լինի համապարփակ` արարելու, ստեղծագործելու խրախուսում, և ոչ միայն տնտեսության ոլորտում, այլև կրթության, գիտության մշակույթի և այլ ոլորտներում: 21-րդ դարում մրցակցությունը գնում է ոչ այնքան հումքի ու տեխնոլոգիաների, որքան մտքի ու գաղափարների իմաստով, և հաղթելու են այն երկրները, որտեղ շեշտադրումն արվում է մարդկային կապիտալի որակի վրա: Կիրթ, գիտությամբ հարուստ պետությունը կարող է 21-րդ դարի մրցակցային արդի պայմաններում հաղթել, տվյալ երկրի մեջ էլ իր երկրի համար կարող է առաջխաղացում ապահովել կիրթ քաղաքացին»,- ընդգծեց նա:

Սեյրանյանը մտահոգիչ համարեց կրթության, գիտության մշակույթի ոլորտին բյուջեից հատկացվող գումարները: «Եթե մենք ամենամեծ ներդրումը չանենք ապագայի մեջ, մենք, այո, գուցե ունենանք տնտեսության զարգացման հեռանկարներ, բայց չենք ունենա կիրթ հասարակություն: Հայաստանի նման երկրները ճակատագրով են դատապարտված զարգացնել այնպիսի ոլորտներ, որոնք կհամապատասխանեն տարածաշրջանային քաղաքականությանը` թե' ռազմատենչ հարևաններ ունենալու խնդրին, թե' դեռևս չավարտված պատերազմին, որը կարող է ցանկացած հաշտության պայմանագրից հետո վերսկսվել: Պետք է զարգացնել հայրենի ռազմարդյունաբերական համալիրը: Ես նկատի չունեմ, որ Հայաստանը սուզանավ կամ «Իսկանդեր» պետք է արտադրի, այլ զարգացնի այնպիսի ուղղություններ, որոնք կարող են օգտագործել բանակի կարիքները` ռազմարդյունաբերական համալիրի` տեղական բոլոր հնարավոր տարրերով ապահովելով: Սա իր հերթին լուրջ խթան է գիտության` ճշգրիտ գիտության զարգացման համար: Իմաստ ունի հետագա գործունեության մեջ դիտարկել նաև այս ամենը»,- նշեց պատգամավորը:

Սեյրանյանը հույս հայտնեց, որ իներցիոն բյուջեն ընդունվելուց հետո, ԱԺ ընտրություններից հետո կառավարության հաջորդ բյուջեն երբ լիարժեք ձևավորած կլինի, կներառի այնպիսի տարրեր, որ ամեն անգամ չարձանագրվի, որ փորձում են եղածի մեջ ինչ-որ նոր բարեփոխում իրականացնել: «Անհրաժեշտ է, որ հեղափոխական տրամաբանությունը տեղափոխվի նաև պետության թիվ մեկ ֆինանսական փաստաթղթի` բյուջեի ձևավորման տրամաբանության մեջ նույնպես»,- եզրափակեց նա: