Մենք դեղձ ու ծիրան ենք ուտում, չենք կարող դառնալ «եվրոպականացված»` սառն ու անտարբեր. Վահագն Պապյան

Օրերս Հայաստան էր ժամանել անվանի դիրիժոր, դաշնակահար Վահագն Պապյանը: Նա, բացի համերգներից, ևս մեկ կարևոր գործ ուներ Հայաստանում` հոկտեմբերի 2-ին ստացավ ՀՀ անձնագիր:

Պապյանը Հայաստանից հեռացավ 1990-ին, երբ այստեղ արդեն ՀՊՖՆ-ի գեղարվեստական ղեկավարը և գլխավոր դիրիժորն էր, դասավանդում էր կոնսերվատորիայում: Նա մեկնեց Իսրայել` փորձելով տեղում ամեն ինչ սկսել զրոյից: Մասնագետին շուտ նկատեցին Իսրայելում, մեկնելուց ամիսներ անց նա արդեն դասավանդում էր Թել Ավիվի կոնսերվատորիայում, ղեկավարում տեղի «Կամերատա» և «Սիմֆոնիետա» կամերային նվագախմբերը: Սակայն տարածված կարծիքը, թե դրսում հեշտ է կայանալ ու ինչ-որ բանի հասնել, այնքան էլ չի համապատասխանում իրականությանը: Պապյանը հավաստիացնում է` եթե չաշխատես` ոչնչի էլ չես կարող հասնել:

Yerkir.am-ի զրուցակիցն է Վահագն Պապյանը:

-Վերջապես ՀՀ քաղաքացիություն ստացաք: Այստեղ հյուրի կարգավիճակով գալու հոգեբանությունը հաղթահարելու խնդիր կա՞ր, թե՞…

-Եթե չունենայի ՀՀ քաղաքացիություն, իրականում ոչ մի բան չէր փոխվի` չհաշված, որ որոշակի վիզային հեշտացումներ կլինեին այլ երկրներ մեկնելիս: Սա, այո, հոգեբանական հարց էր, քանի որ գործնականում վիզաների հարցն Իսրայելում էլ է շատ հեշտ: Ես ծնվել ու մեծացել եմ Հայաստանում, բայց իմ սերունդը և ինձ հաջորդող սերունդը նստած են պետական մարմիններում և ասում են` այ, դո՛ւ կարող ես այստեղ գալ, իսկ դո՛ւ չես կարող: Դա ինձ միշտ ցավ է պատճառել այն հանգամանքը, որ, կարծես, ես օտարերկրացի լինեմ իմ երկրի մեջ, հյուր լինեմ: Այդ պատճառով ինձ համար սա շատ մեծ նշանակություն ուներ, և հիմա ես լիովին, նաև` օրենսդրորեն, ՀՀ քաղաքացի եմ: Ես լրիվ հայաստանցի եմ: Եթե ես ծնվեի Ֆրանսիայում կամ Լիբանանում, միգուցե հողի հետ կապն այդքան էլ չզգայի, բայց ես Կիևյան փողոցում եմ մեծացել, իմ հայրական տունն այստեղ է, և ես չէի հասկանում, թե ինչո՞ւ ինձ իմ երկրում պետք է օտարերկրացի զգամ: Հիմա ամեն ինչ իր տեղն է ընկել:

-1990-ականների սկզբին, երբ գնացիք, այստեղ արդեն կայացած երաժիշտ էիք: Զրոյից սկսելը, կարծում եմ, պետք է դժվար լիներ: Ինչի՞ց սկսեցիք ու ո՞ւր հասաք:

-Մինչ գնալն, այո, ես արդեն ինչ-որ դիրք ունեի Հայաստանում` նվագախումբ էի ղեկավարում, դասավանդում էի: Երբ գնացի այնտեղ, սկսեցի ինձ պարզ հաշիվ տալ, որ ոչ ոք ինձ նվագախումբ չի տա, դրա համար էլ սկսեցի դաշնամուրից: Սակայն այնտեղ որոշակի համակարգ կա, որը քեզ հնարավորություն էր տալիս ներկայանալու և տեղեկացնելու, որ դու ինչ-որ բան անելու ցանկություն և ունակություն ունես: Այ, հենց դա էլ ինձ մոտ ստացվեց: Իսրայելում հաստատվելուց 3,5 ամիս հետո ինձ վերցրին աշխատելու, դասավանդելու Թել Ավիվի երաժշտական ակադեմիայում: Դա այն ժամանակ էր, երբ ՌԴ-ից մեծ քանակությամբ ներգաղթյալներ կային Իսրայելում, և հաճախ էին կազմակերպվում համերգներ ու ելույթներ: Կամաց-կամաց ես էլ ընդգրկվեցի համերգների մեջ, ինձ սկսեցին ճանաչել: Իսկ որոշ ժամանակ անց /7 ամիս/ հրավիրեցին ղեկավարելու մի փոքրիկ կամերային նվագախումբ, 1,5 տարի աշխատեցի նրանց հետ, անգամ` հյուրախաղերի մեկնեցինք: Դրան զուգահեռ մրցութային ծրագրով ստացա երկրորդ դիրիժորի աշխատանք, դա ինձ հավելյալ փորձ տվեց:

-Մի կողմից` երաժշտությունը միջազգային լեզու է, բայց, մյուս կողմից, լեզվական տարբերությունը խոչընդոտ չհանդիսացա՞վ` ինչպես հարկն է ներկայանալու համար:

-Հա, իհարկե, դժվար էր: Տարբերություն կար` լեզվի, վերաբերմունքի իմաստով: Դրսում ես զրոյից եմ սկսել, բայց, վերջին հաշվով, երաժշտությունն, այո, միջազգային լեզու է, բոլորը հասկանում են: Եթե ինչ-որ խոսք ունես ասելու, այն ընկալվում է: Ես բավական երիտասարդ էի, թեեւ Հայաստանում արդեն փորձ ունեի:

-Գնալ-գալը ստեղծագործող մարդու համար, կարծես, բնականոն ընթացք լինի, բայց արդյո՞ք մտահոգիչ չէ ստեղծագործող ներուժի հոսքն արտասահման: Ի՞նչ պայմաններ պետք է ստեղծվեն ստեղծագործողի համար` այստեղ մնալու և աշխատելու համար:

-Չենք կարող այն ժամանակները համեմատել ներկայի հետ: Պետք է հաշվի առնել, որ այն ժամանակ Սովետական միության մեջ էինք, որտեղ ազատ ելք չկար: Ես գերադասեցի մեկնել և այնտեղ զրոյից սկսել: Չգիտեմ` սխալ էր, թե` ճիշտ: Որոշ իմ ընկերներ` շատ հեղինակավոր մարդիկ, կարծում են` սխալ էր: Ստեղծագործողի համար, այո, բնական երևույթ է գնալ-գալը, քանի որ Հայաստանը փոքր երկիր է և չի կարող բոլոր ցանկացողներին ապահովել բեմով: Նույնն է նաև Իսրայելի դեպքում` Իսրայելն էլ փոքր երկիր է, հնարավորությունները սուղ են, ուստի` գնալը մեծ աշխարհ` բնական երևույթ է: Իհարկե, ցավալի բան կա էդ գաղթի մեջ, քանի որ յուրաքանչյուրն իրեն լավ է զգում հայրենի հողում:

-Ստեղծագործողներն ասում են` դաշտն այստեղ փոքր է, խեղդում է, դրա համար էլ մեկնում են: Դուք նման զգացողություն ունեցե՞լ եք:

-Դե, նայած` ինչ ոլորտ: Ինձ թվում է, որ գրականությունն ու նկարչությունը չեն մտնում այդ սահմանը, քանի որ գրականությունը կապված է լեզվի հետ: Նկարչությունը լեզվից կախված չէ, բայց նկարչի կերպարներին էլ հարազատ հողն է սնում: Երաժիշտներին հնարավորություն է պետք աշխատելու հանդիսատեսը, իսկ մեր բնակչությունը չի կարող ամեն օր համերգ հաճախել:

-Գործի բերումով` մարդկանց հետ շատ եք շփվում, երբեմն այդ շփումը մի տեսակ շատ չի՞ լինում:

-Շփումը շատ չի լինում, ուղղակի ժամանակը պետք է ճիշտ բաշխել: Մարդը ժամանակ առ ժամանակ մենակության կարիք ունի, որպեսզի մտքերը հավաքի: Ես մեծ հաճույքով եմ շփվում մարդկանց հետ, դա ինձ միայն հարստացնում է, սակայն, մյուս կողմից, պետք է ժամանակ ունենաս կարդալու, սովորելու,  այլ գործերով զբաղվելու համար: Մենակությունը երբեմն ուղղակի անհրաժեշտություն է:

-Ասում են` դասական երաժշտությունն ինֆորմացիա է տալիս տվյալ երկրի մասին: Հայաստանի մասին ի՞նչ ինֆորմացիա կստանա օտարերկրացին` լսելով մեր ժամանակակիցների գործերը:

-Հայաստանում կա պարադոքսալ մի իրավիճակ` մի կողմից` կարծես, կյանքի պայմաններն այնքան էլ բարեկեցիկ չեն, և ժողովուրդը պետք է զբաղված լինի անձնական խնդիրներով, մյուս կողմից` բազմաթիվ փառատոներ, համերգներ, որոնց հաճախելիությունը գնալով ավելանում է: Այսինքն` կա դասական երաժշտության կարիք: Մեկ այլ բան էլ` սովետական շրջանում քիչ էինք մտածում հանդիսատեսի հետաքրքրվածության մասին, քանի որ ինչ-որ ձևական բաներ կային մեր գործում` պետք է հաշվետվություն տայինք` քանի՞ համերգ ենք ունեցել, որտե՞ղ, ե՞րբ: Հիմա ավելի բնական գործընթաց է` մշտական հանդիսատես ունենք, և դու հաշվի ես նստում նրա հետ, առանց հանդիսատեսի ո՞ւմ ես պետք: Իմ գործընկերներից շատերն ասում են` մեզ չի հետաքրքրում հանդիսատեսը, մենք մեր գործն ենք անում, կհավանե՞ն` կհավանեն, չէ՞` չէ: Ինձ չի թվում, որ նման մոտեցումը, նման մոտեցմամբ ստեղծված միջոցառումները լիարժեք հաճույք են պատճառում թե' ստեղծագործող մարդուն և թե' հանդիսատեսին: Կարծում եմ` օտարերկրացին մեր ջերմությունը կզգա` ժամանակակիցների գործերը լսելով:

-Դրսից եկածները հիմնականում ասում են, որ Հայաստանը, կարծես, փոքրիկ եվրոպական քաղաք լինի: Դա լա՞վ է, թե՞ վատ: Ի դեպ, մարդկային հարաբերություններն էլ գնալով «եվրոպական» են դառնում` ավելի սառն ենք դառնում, համամի՞տ եք:

-Չեմ կարող ասել, թե լրիվ անկում են ապրել մարդկային հարաբերությունները: Մեզ միշտ յուրահատուկ է տաքությունը, քանի որ մենք, ինչքան էլ փոփոխվենք ու եվրոպականանանք, հարավային ազգ ենք: Մենք ունենք որոշակի ավանդույթներ, որոնք սիրում ենք, և կան բաներ, որ ուղղակի չենք ուզում «հասկանալ» ու փոփոխել, ինչը շատ լավ է: Երևի ժամանակի ընթացքում հարաբերությունները փոքր-ինչ փոխվել են, բայց ինձ չի թվում, որ Հայաստանը կդառնա ամբողջականապես եվրոպականացված, մարդկային սառը հարաբերություններով երկիր: Դա հային բնորոշ չէ: Ինչի՞ մասին է խոսքը` մենք այստեղ դեղձ ու ծիրան ենք ուտում, դա մեզ շատ բան է տալիս:

-Մեր դեղձի ու ծիրանի պակասը չե՞ք զգում:

-Դրանց պակասը միշտ եմ զգացել, թեեւ աշխատել եմ երկրում, որտեղ մրգերը շատ են, հատկապես` արևադարձային մրգերը: Բայց ոչ մի ազգ գլուխ գովելու տեղ չունի, նրանք գաղափար անգամ չունեն իսկական դեղձի ու ծիրանի մասին: Մեր մրգերի համուհոտի մասին ես միշտ պատմում եմ, բայց, ախր, դրանք պատմելով չես կարող ներկայացնել: Արև «կերած» դեղձի ու ծիրանի նման տաք ազգ ենք: Չէ, մենք եվրոպական չենք դառնա:

Կարինե Հարությունյան