ՀԱՅՏՆՈՒԹՅՈՒՆ. Սլավի Ավիկ Հարությունյան

Սլավի-Ավիկ Հարությունյան- բանաստեղծ, կինոսցենարիստ, փիլիսոփայական գիտությունների դոկտոր: Ծնվել է 1965թ. Լեռնային Ղարաբաղում: Առաջին անգամ տպագրվել է 15 տարեկանում «Պիոներ Կանչ» թերթում, այնուհետև տարբեր պարբերականներում, «Գարուն» ամսագրում, Երևանում, Բաքվում լույս տեսնող ալմանախներում։ 1989թ. Երևանում տպագրվել է «Ուշացած հեռագրեր» բանաստեղծությունների ժողովածուն։

Ավարտել է Համառուսական կինոյի ինստիտուտի սցենարական բաժինը, 20-ից ավելի գիտական հոդվածների և երկու մենագրության հեղինակ է, մասնակցել է ավելի քան մեկ տասնյակ ֆիլմերի արտադրության՝ հայերեն, ռուսերեն, իսպաներեն, կատալերեն լեզուներով՝ այդ թվում Դ. Սելինջերի հանրահայտ «Եվ այդ շուրթերը, և այդ կանաչ աչքերը» պատմվածքի էկրանահանման պրոդյուսերն է։ Հայերենից ու ռուսերենից բացի նրա գրքերը տպագրվել են իսպաներեն։ Նրա իսպանական գրքի առաջաբանում մասնավորապես կարդում ենք. «Սլավի-Ավիկ Հարությունյանի պոեզիան էվոլյուցիոն է, սիրո լիրիկան փոխվում է առնականի, չափատողերը մեկ արևի լույսից են ծնվում, մեկ՝ իրենք են լույս ճառագում։ Պատկերները թարմ են, անսպասելի, մտածելակերպը՝ նոր...»

 

2005 թվականից «ՌուսՖիլմ» ընկերության գլխավոր պրոդյուսերն է։

 

 

Տատս կոլեկտիվ Աստծոն հավատում էր, ես՝ոչ, բայց ամեն կիրակի, աքլորը թևի տակ, ձեռքիցս բռնած, ինձ քարշ էր տալիս դեպի անտառի պռնկի կիսաքանդ մատուռը։Լաց ու կոծով, ամեն անգամ մի խոստում պոկելով, քիթս փսփստացնելով, քայլել-քարշ գալու պես գնում էի մատաղի ։Երբ մատուռը երևում էր հեռվում, տատս աքլորը տալիս էր ձեռքս, հանում էր տրեխները, ոտաբոբիկ՝ հողը համբույրելով գնում էր առաջ։ Նրա շուրթերից միայն առաջին նախադասությունն էր լսվում. «իրեսս քեզ մատաղ, այ Ընհատակ...», մնացածը չէր լսվում։

 

Ընհատակ-Նահատակ անվամբ մատուռը լրիվ քանդվեց պատերազմի արկերից, իսկ տատիկիս օրը մի քանի անգամ ռմբակոծությունների ժամանակ քույրերս հինգերորդ հարկից իջեցնում էին շենքի ներքնահարկ։ Ծեր էր արդեն ,աչքերը չէին տեսնում... նրա էնտուզիազմը չունեմ՝ոչ աղոթելու, ոչ էլ այդքան ապրելու, ուղղակի Այնտեղերում ,որ լինեմ, մի հարց եմ ուզում տալ կոլեկտիվ Աստծոն՝ տատիկս ի՞նչ էր խնդրում։

 

Սլավի-ԱՎԻԿ ՀԱՐՈՒԹՅՈՒՆՅԱՆ

 

 

ԼՈՒՅՍ

 

այստեղ 

ապրել եմ ես

այս փողոցների հարևանությամբ

աչքերդ 

անձրևի երկու խոշոր կաթիլ

հոսել են պատուհանիս վրայով

մենք տեսել ենք՝ 

ինչքան խեղճ է լույսը:  դու քո

մատներով գժվեցրել ես 

մազերս

ես նայել եմ 

օտար անցյալից

(ես և իմն եմ և իմը չեմ)

 

ո՞վ է այս փողոցներում մոռացել մի անուն

ո՞վ է ինձնից հետո  հիշելու իմ մոռացածը

 

մի օր փողոցները նույն ձևով

բոլորի առաջ 

կբացեն իրենց կոճակները

ես չեմ լինի

և ինչ-որ մեկը կշարունակի՞

նեոնային լույսերը ճերմակ վարդեր 

կարծել:  քեզ 

կթվա  որ

այդ բոլորը կարդացել ես

օտար գրքերում 

ես կլինեմ 

թեթև ու հեռու 

անձրևը 

դանդաղ 

գիշերվա դեմքից կսրբի 

իմ անունը

և

ոչ ոք այլևս չի հիշի 

որ ես մի ժամանակ 

ապրել եմ

այստեղ

այս փողոցների հարևանությամբ

 

 

 

ԱՌԱՋԻՆ ԳՈՐԾՈՒՂՈՒՄ

 

հիմա որ մի քիչ ցուրտ է կարծես

հենց այնպես ամենը 

հիշելու վախ կա-

երկար նամակներ

երևի անհաշիվ

որ գրել ես-ո՞ւմ

որ իզո՞ւր  ես գրել

թե՝ վառել

ավելի երկար են թվում՝ քան

ապրածդ կյանքը

 

երազում նորից 

նկարչուհի

Գայանե Խաչատրյանին 

տեսա՝

ավելի ճիշտ 

նրա և իմ 

միասին

լուսանկարը

 

Թիֆլիսը նման էր 

աշնան կարմիր տերևներում 

թավալվող աղջկա-տաք

Թիֆլիսը այդ օրը պիոներական վզկապի կտորից

յուբկա հագած

սև բլուզով

բոզ

հետո երկար կհիշի

հետիոտների

վազք-դղրդյունը

նրանց խոսքը՝

բռնուցքները աղաղակով 

երկինք պարզած

 

ամբոխը՝ ոչ գրքային

ամբոխը՝ խելագարված

ուր որ է կջնջի 

քսանմեկ երկա՜ր թվացող տարիդ

կինոխցիկդ

ու ամե՜նը

 

այդ օրը տենդ էր Թիֆլիսում

այդ օրը-երեկոյան և 

ամբողջ գիշեր

Մերաբ Կոստավան

չեկավ հարցազրույցի-

նա պիտի երկրի 

նախագահ դառնար

նրան այդ օրը սպանեցին

 

Գայանե Խաչատրյանը

քեզ կխցկի 

հեռացող գնացքը

կասի՝

ի սեր Աստծո

գնա՝

սա քո պատերազմը չէ

 

այսպես սկսվեց իմ

պատերազմը

 

ես իջա հաջորդ կանգառին

և ետ եկա

Թիֆլիս

 

այդ միայն

աշնան ուրիշ մի 

առավոտ

կջարդեն

հյուրանոցային 

համարիդ

դուռը

 

նա 

որ մեծ-կարմիր-կլոր քիթ ուներ

երկար զննեց

Ռոբերտ Կոնդախսազովի 

ինձ նվիրած կտավը

(մյուսը՝ Գիվին դարչնագույն կոշիկի

ձախ կրունկով անշտապ փշրում էր

սկավառակը որտեղ Կոնդախսազովը

գոտկային պլանում ասում էր

թե՝ Թիֆլիսը նույն Բիբլիայի տարածությունն է

որտեղ մարդիկ ապրում են սիրում իրար խաբում

գնում գործի իսկ նկարիչը նայում է իր պատուհանից ու վրձնահարում

Բիբլիան կարդացած չկամ  թեկուզ Պարգև Սրբազանը նվիրել էր

մի շքեղ հրատարակություն)

-ու՞մ կտավն է-

հարցնողը երևի դարչնագույն կոշիկներ 

հագածն էր-

դադարեց տրորելուց

 

Աստծո նկարածն է

ասացի

նայում է 

Հավլաբարի իր տան պատուհանից դուրս

որտեղ մարդիկ ապրում են-սիրում-իրար խաբում-գնում գործի

 

մեծ-կարմիր-կլոր քիթ ունեցողը

կտավը՝ շեշտակի իջեցրց գլխիս

մնացածը՝

ինչպես Տարանտինոյի կինոներում

 

մի քանի րոպե հետո Նանա Կալաձեն

դուրս կթռնի ցնցուղից

և կգոռա

թաց ծծերը բաց-

նրա «շեն մոգիտ խանին»

կփոխվի լացի

ինձ երկար կլվա 

սառը լողարանում

սառը ջրի տակ

կվճարի համարիս վարձը՝

միակ ողջ մնացած

լուսանկարը

Գայանե Խաչատրյանի

հետ

կխրի գրպանս-

կշպրտի փակ ատամներով՝

էս էլ էլիզայիդ նվեր

 

Մոսկվան՝

բան ասեմ՝

ուր էլ գնաս-

BAXI-ով հյուրանոցներ ու

քաղաքներ՝

երբ վերադառնում ես'

միակն է

որ ցրտին 

ունի եփող բնակարաններ

որ ձմռանն անգամ կարող ես 

բացել պատուհանները-

մեկ էլ Էլիզան

որ սկզբից

ոչինչ չի հարցնի

 

այդ գիշեր

միայն ասաց

որ վախենում է

լուսանկարից-

ասաց՝ նրա աչքերում 

պատերազմի վախ կա

 

լուսանկարը դրեցի Սրբազանի նվիրած

Բիբլիայի արանքում

 

 

 

ՁՄԵՌՆԱՄՈՒՏ

 

կմոռացվեն վեճերը 

կարոտի նամակները

համբույրները

հեռացումի

 

մենք կմեռնենք և կմնա

մարդկանց թախիծը՝ ծառի

ստվերի

նրա բաց կեղևի

նրա նուրբ մատների 

նրա լռության համար-

 

այն հետքերի 

որ մենք թողել ենք

մոսկվայահոտ ձմռան

այգում

ասեղնագործ

ձյունին-

որ կջնջվի

ուր որ է

 

նեղանալս ո՞րն է

կյանքից

մարդկանցից այս՝

մոտիկ ու հեռո՜ւ-

շտապ վազող

գործի

երբ բոլորս 

ամեն ակնթարթ

մեկ-մեկ

գնում ենք

ընդմիշտ

 

չգիտենք՝

ձմեռը՞

կեռմաններն

այս

այգու

բազեների 

թռի՞չքը

թե ի՞նչն  է չափելու

մեր 

հեռավորությունն

իրարից

այնտեղ-

 

որտեղ ձյուն չկա մոսկվայահոտ

որտեղ ոչ ոք նամակներ չի գրում հեռացումի

որտեղ ոչ ոք չի հիշելու

բարձրությունը

բազեի 

թռիչքի

 

 

ԱՆՔՆՈՒԹՅՈՒՆ

 

երբ ջրերը կապույտ են լինում 

երիզված սպիտակ փրփուրներով 

երբ լողացող

կանայք մերկանում են 

կապույտ-սպիտակ 

այդ երիզներից - իսկ՝ 

ամռան օրը գնում է 

ապրելու

այդ կապույտ ջրերի

այդ սպիտակ երիզված փրփուրների խորքում  

 

ամռան այդ գիշերներին հետո

սառում են ոտներդ

(մանավանդ ձախը որ ցրտահարվել էր խրամատներում)

 

հեռուստատեսությամբ երեկոյան

հերոսների անուններն են կարդում 

ու քո անունը չի հնչում

 

ուրախանում-հպարտանում ես 

քանզի մանուկներին 

հերոսներ շատ են պետք

և տխրում ես որ քիչ հետո 

պիտի կարդան զոհվածների 

անունները-և քո 

անունը 

այնտեղ էլ չի լինելու

 

հաշտված 

հեռանում ես 

դեպի ջրերի խորքը

արդեն անցնող օրվա հետ

ապրելու՝ 

քո սառչող ոտքերով  

քո տխուր հայացքով 

երբ անգամ տեսնում էր կնոջ մերկությունը

առանց նրա հանվելու 

սպիտակ-կապույտ փրփուրներում- 

այդ մասին հաստատ չի՛  հիշվելու 

 

միայն՝  մեկ-մեկ

հոբելյանական ցուցակներում

պիտի հնչի անունդ

«և այլն»,  «և ուրիշներ» 

հապավումներում

ու ոչ ոք չպիտի իմանա

որ ամռան գիշերներին

սառել են ոտներդ

 

(մանավանդ ձախը)

 

 

ԽԱԲՈՒՍԻԿ ԿՐԱԿՆԵՐ

 

և ավազների վրա

և ծովերի խորքում

միշտ ապրում է 

մեկը որ դիմավորում է 

մեր կորցրած օրը

 

Աստված իմ

նա իմ կորած օրն էր 

նա փախներ ու չհավատար 

ինձ՝

երբ ասում  եմ գնա

նա ոչ մեկին չհավատար 

 

հազար տարի չի վերջանալու

այս պատմությունը

 

Ես քարերի հետ 

տխրել եմ 

ավազների հետ 

նվաղել 

ծանր շոգից

ես

սիրել եմ  ծովը և 

ձկները  խոսել են ինձ հետ

 

Ես հիմա գնում եմ 

դեպի ծովերի խորքը

ուր հրաշքներն են պահվում

ծովային խեցիների տեսքով 

հետո 

գիշերներին ավազների 

վրա կրակներ պիտի

վառեմ 

(վերևից նայողներին 

կթվա

թե մեռնող ձկների աչքեր են

այդ կրակները)

 

Ես կփորձեմ գտնել ծովի անունը,

ես կփորձեմ գտնել 

ձկների

քարերի 

անունները:և 

ինչ-որ մեկը 

քո ձայնով

կշշնջա

որ ծովը կրում է քո անունը 

որ ձկները կրում են քո անունը

 

Ես կնստեմ խաղաղ

իմ վառած կրակների մոտ

և երկնքից հեռու

և ծովերի խորքից

բոլոր նայողներին կթվա

թե մեռնող ձկների աչքեր են այդ կրակները

 

 

ՅՈԹ ԾՈՎԵՐԻ ԲՆԱԿԱՎԱՅՐԸ

 

1961թ. 

հրաբուխից  

ավերվել է Էդինբուրգ

ավանը  ձկան գործարանը

կարտոֆիլի դաշտերը

ապրում են 264 մարդ

 

թե լսեիր՝ քեզ 

կարմիր գույնը 

կսազեր 

նա ծովային հողմերի 

նման 

քրքրել է մաշկս

 

ես անցել եմ վեց ծովերի

ճամփան և

հասել եմ  

այստեղ 

միգուցե 

մնա՞նք

(դու սառնամանիքներ չես սիրում)

և թող 

ամեն ինչ վերջանա 

այս  

աշնանը 

 

Եկ չբարձրացնենք 

այս հոգնած նավի

առագաստները

որոնց

փայտերը նման են

կախաղանի սյուների 

 

ճռճռացող՝  ծովի ապտակներց

սռսռացող՝  երկնի քամոտ գույնից

ու լուռ

 

եկ հենվենք

այս ջրերի ստվերներին

այս ձկների  

բիբերում չասված 

բառեր  

կան՝  իրենց 

կորած ձագերի մասին՝

լսենք

 

ներկա պահին այստեղ

դպրոց կա:  փոքրիկ հիվանդանոց:

մթերային խանութ:  փոստի բաժանմունք:

սրճարան:

լույսի

ջրերի

անդորրագրեր է բերում փոստատարը

ոստիկանության  բաժին 

որտեղ 

աշխատում է

մեկ

մարդ

 

մանկապարտեզ չկա

 

թե լսեիր՝  քեզ 

կարմիր գույնը  

կսազեր 

կվառեինք

այս

առագաստները 

կճոճեինք 

կախաղաններն այս խեղճ

ինչպես օրորոցներ  ու

կքնեինք

այս փափուկ ջրերի վրա

ամուր՝ իրար գրկած

 

ու մեր մեջ կշնչեր ծովը

 

 

ՎԵՐՋԻՆ ՕՐԵՐ

 

ես 

վերջին

օրերի մասին

երկար 

կլռեմ ինձ հետ

 

մի սեպտեմբեր էր 

արևի ցուրտ 

մատներով և 

նռան հատիկներ կային 

արյունոտ 

օրերի 

նման 

հատ-հատ: և 

հեռու սեր- 

վերջին

վերջացած

սեր: և

 

Աստված  կանչեց ինձ

Աստված կանչեց իր հետ

 

հեռվում 

մի հին  

մամուռ էր: ու լքված

մի 

մակույկ

 

(մի աղջիկ ու այդ հեռուն 

ինձ այնտեղ դեռ սիրում էին)

 

մոլորվել  ու 

կորում էր

շուրջս ցուրտ մի 

սեպտեմբեր 

արյունոտ 

օրերի նման

հատ-հատ

նռան 

ուշաթափ

հատիկներ 

 

ո՞ւր մնաց Աստծո որդին

 

այն աղջիկը՛

այն աղջիկը

և ես

 

ԻՄ ՄԱՍԻՆ

 

իմ

մասին 

մի քիչ 

կպատմեն ծառերը: հետո տերևները 

կհամրանան գետնին

 

իմ

մասին 

մի քիչ

կվկայեն ընկերներս 

իսկ մութը 

քիչ-քիչ 

կուղղի ծռած մեջքը

 

լուսաբացին մի կին կշշնջա

որ այդ բոլորը սուտ է

 

մարդիկ կհոգնեն օրվա հագուստից

մայթերի 

կոպերին

կեսօրը 

կսկսի վայրէջք

կատարել  և

միայն իմ 

մասին

մի քիչ կպատմեն ծառերը

 

մի կին հեռացած կլինի

 

 

ՀԱՅՏՆՈՒԹՅՈՒՆ

 

դասականների հետ 

երևի մեռել են 

եռակի շնորհալի

եռակի քանակի

անհայտ

դասական չկոչված 

հանգուցյալներ

 

նրանք հենց այնպես մեռել են

 

չիմանալով այդ մասին ու 

չտառապելով 

բայց կարևորը դա չէ 

պարզապես ոչ մի կարևոր բան էլ չկա 

ուղղակի նրանց կտավներով

մարդիկ հետո ծածկել են

իրենց տների 

քանդված կտուրները

իսկ բանաստեղծությունների 

գրքերի թերթերը 

կամ

ձեռագրերը

ռումբերից հետո ավերված քաղաքներում

տատիկները օգտագործել են

որպես փաթեթներ

արևածաղկի 

սերմեր

վաճառելու

համար 

 

 

ՎԵՐՋԻՆ ԱՆԳԱՄ

 

դու մի վերջին անգամ

խաղաղ

(թե՞ զուսպ) 

կպատմես

չկրկնվող օրերի

անհաջողակ բանաստեղծների մասին: ես

մի վերջին անգամ կհասկանամ,

որ դու շատ ես հոգնել

անհաջողակ օրերից ու 

տխուր բանաստեղծներից : դու 

կհեռանաս

և ծառերը 

ոչինչ

չեն

խոսի 

 

(քամին կշարունակի քշել տերևները)

 

ես պատմություններ 

կհնարեմ 

հպարտ արքայազնների

չծերացող 

արքայադստեր

մասին

 

հետո ես 

կհեռանամ

մի վերջին անգամ

 

ծառերը 

տարիներ անց

հոգնած ճամփորդներին 

պիտի

պատմեն

հեռացող կանանց 

անհաջողակ 

բանաստեղծների

մասին

 

հոգնած ճամփորդները՝  երկար դեգերումնրից

քնած են լինելու 

արդեն և

ուրախ

իրենց

բանաստեղծ չլինելու և

հավատարիմ 

կանանց

համար

 

(քամին կշարունակի քշել տերևները)

 

 

ՄԻՆՉԵՎ  ՄԵՌՆԵԼԸ

 

ասում ես որ

ամուսին ունեիր: որին 

չես դավաճանել: որին

սիրել ես

անչափ՝

 

այնպես  ինչպես երևի 

ալիքներն են սիրում ծովի

ավազները

 

ծառերն են խոնարհված սիրում՝ 

ըմպել ամռան փոշին

 

ինչպես երթուղային 

ավտոբուսներում

անկապ թափառող  

կանայք են  

հենվում-քսվում

կին չտեսած ջահելներին

 

ջահել օրերից  

մինչև այսօր 

տարին՝ 

երկու անգամ 

ես ծաղիկներ եմ ուղարկում

այն հասցեով  որ նա ապրում էր

 

(սպիտակ ծաղիկներ)

 

ես՝ օդում 

կանգնած  

կարուսելի նման որ  

քամու շունչն է սիրում՝

կույս 

աղջիկների բաց  

ոտները

շոյող՝

 

խեղդվում եմ

 

ու հաստատ ես նրան քո մեջ չեմ փնտրում

 

ես իմ անունն  եմ ասում 

Ռամբլայի ճաքած տապին՝

ապխտած  

ձկների

հոտից

խեղդվող

այս

ամռան

դեմքին

 

դու քրթմնջում ես 

 

մի մեղեդի որ երբեք չեմ սիրում

հենց այս երգը՝ որ

երկար պատմություն է այն մասին  թե

սկզբից սիրում են  փորձում  են միասին հավատարիմ ապրել՝ մինչև մեռնելը

 

որպես ֆոն՝

 

մի քիչ խլացնում է քեզ: թե հավասարակշռո՞ւմ

 

դու քո անունն ես ասում

 

դու գիտես որ քո անունը հավերժ փնտրում է աստղերի ճանապարհը՝

 

ես գիտեմ որ վաղուց գողացել են այն աստղերը

որոնց ճանապարհները 

գիտեի

 

հասկանում

հաշտվում 

ուրախանում ես 

 

որ տրվելու  ես՝

չոքած

ինչպես ծառերը՝ խոնարհ 

ըմպող ճանապարհների փոշին 

որ տրվելու ես պառկած՝ շեղ հայացքդ 

զննող 

ոգևորված

ծիծաղող

 

ես էլ ծիծաղում եմ

 

իրար ձեռքեր բռնած

ծիծաղում ենք՝

Ռամբլան

Գրան-վիա  հատող խաչմերուկում՝

սիրաթաթախ

անամոթ

առանց հասկանալու 

արդեն 

արտասանված

միմյանց՝ բառերը  ու

երջանիկ

 

ինչպես

կարելի է ապրել

միայն

մինչև

մեռնելը

 

 

ՄԱՍՐԵՆԻ

 

մասրենին 

կրակից

կարմիր է

մայր 

մտնող

աշնան 

մշուշում 

բոցվում է

 

շուրթերը 

կարմիր են

կրծկալը  

ամուր է

եղունգները՝ սուր

 

հերարձակ

հպվում է

հմայում

խաբում է

չի տրվում

ծիծաղում 

ծակում է

 

ուզում ես

հեռանալ

ախ 

այնպես

վառում  է

վերևից

կրակ է

թափում ու

համբույր

 

մասրենին

սարի 

պռնկին

չոքել է

ծնկներին

աղոթք կա 

ինքը

ժպտում է 

թե ձեռ տաս՝

կխայթի 

կհոսի արյունդ 

կարմիր 

կկաթի

կխառնվի

կույս 

լույսին

 

շուրթերի

կարմիրը՝

համբույր է

բոցը՝

կիրք ու

սեր է

աշունը

մահիճ է

մշուշ

 

ինչ լինի

թող լինի

 

մնում եմ