Նահատակ Վռամեանի վերջին ելոյթը․ Կարեն Խանլարյան

Էջմիածնի Գէորգեան ճեմարանի շրջանաւարտ (1889թ․), ՀՅԴ մտաւորական, գործիչ, «Բանք Օտտոման»-ի գրաւման ակտի ծրագրողներից, ՀՅԴ Արեւմտեան Բիւրոյի գործավար, ՀՅԴ պաշտօնաթերթ «Դրօշակ» պարբերականի խմբագիր (1899թ․), «Հայրենիք» թերթի հիմնադիր, Օսմանեան Խորհրդարանի պատգամաւոր (1908-1915թթ․), Հայոց Ցեղասպանութեան նահատակ՝ Արշակ Վռամեանը (Օնիկ Դերձակեան, 1871-1915թթ․), իր վերջին ելոյթում, որը հնչել է ՀՅԴ Վասպուրականի շրջանի ընդհանուր հանդիպման ընթացքում, ասել է հետեւեալը․

«Դուք կը խօսիք կառավարութեան դաւադրութեան մասին, այո, ես գիտեմ, որ օր մը իմ դիակը փռուած պիտի մնայ Այգեստանէն քաղաք տանող ճամբուն վրայ։ Գիտեմ, որ օր մըն ալ պիտի չվերադառնամ ես ձեր քով։ Գիտեմ որ քաղաքը պաշարուած է արդէն եւ օր մը թնդանօթներով հիմնայատակ պիտի կործանեն այս շէնքը գեղեցիկ, ուր հաւաքուած ենք ժողովի․․․

Վերջապէս, մենք, ղեկավարներս, համոզուած ենք ձեզ հետ, որ հակառակ բոլոր զիջումներուն եւ խաղաղասիրական ձգտումներուն, օր մը ահարկու փոթորիկը պիտի պայթի մեր գլխուն։

Այդ օրերը մօտեցած են․․․ բայց մեր ամբողջ նպատակն է քիչ զոհերով ազատիլ այս վիթխարի հարուածէն: Թող Վռամեան մը չլլայ, թող Իշխան մը սպանուի, թող հինգ հարիւր հայ «ամելէաներ» անստոյգ կամ անխուսափելի մահուան ենթարկուին, թող ամբողջ գաւառ մը հուրի եւ սուրի տակ ոչնչանայ, բայց թող փրկուի մեծամասնութիւնը, թող կարենայ ճողոպրիլ հայութիւնը իբրեւ ազգային հաւաքականութիւն:

Միայն վերջին րոպէին, երբ այլեւս ոչ մէկ ճամբայ կը մնայ եւ թշնամիին թուրը կ’երկարի ամբողջ հայ ազգի պարանոցին առ հասարակ, այն ատեն ոչ ոք պիտի մեղադրէ ձեզ, եթէ դուք եւս դիմէք ձեր առաջարկած ինքնապաշտպանութեան, զէնքին, եւ պաշտպանէք ինքզինքնիդ ու ձեր ազգութիւնը»։

(Վարագ, պարբերաթերթ Համավասպուրականի Հայրենակցական Միութեան, Բոստոն, 1966 ապրիլ, էջ 11)

Վռամեանը նախագուշակել էր իր նահատակութիւնը, որը տեղի ունեցաւ օսմանեան ցեղասպան զօրքին Վանի հայութեանը բնաջնջման մտադրութիւնից հեռու պահելու իր դիւանագիտական քայլերի ժամանակ։

Այնուամենայնիւ նա, որպէս ազգային ազատագրական պայքարի ղեկավարի, յորդորել էր իր գաղափարական զինակիցներին՝ «վերջին րոպէին» դիմել զէնքի եւ իրականացնել ինքնապաշտպանութեան գործը։

Ինքնապաշտանութիւն, որը ստոյգ ոչնչացումից փրկեց Վասպուրականի հայութեան խոշոր մասին։

Կարեն Խանլարյան

Իրանի խորհրդարանի նախկին պատգամավոր,

տեխնիկական գիտությունների դոկտոր, պրոֆեսոր