Իսլամական Իրանում դասավանդում են «Հայ եկեղեցու պատմություն», քրիստոնեական Հայաստանում` հանում դպրոցական ծրագրից. iravunk.com

Հայաստանում վերջին օրերին բուռն կերպով քննարկումներ են ընթանում ՀՀ ԿԳՄՍ նախարարության որոշման շուրջ, ըստ որի, Հանրակրթական դպրոցների առարկայացանկից «Հայ եկեղեցու պատմությունը», որպես առանձին առարկա, այլեւս չի լինելու: Այս մասին «Իրավունքը» բացառիկ զրույց է ունեցել Թեհրանի հայոց թեմի առաջնորդ Գերաշնորհ Տ. ՍԵՊՈՒՀ արքեպիսկոպոս ՍԱՐԳՍՅԱՆԻ հետ:

«ՀՀ-ՈՒՄ ՀԻՄՆԱԿԱՆ ՓՈՓՈԽՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ ՏԵՂԻ ԵՆ ՈՒՆԵՆՈՒՄ ԱՐԵՎՄՏՅԱՆ ՈՐՈՇ ԿԱՐԳՈՒԿԱՆՈՆԻ ՀԵՏԵՎԵԼՈՎ»

– Սրբազան հայր, ինչպես գիտեք, ԿԳՄՍ նախարարությունը կրթական բարեփոխումներ իրականացնելու անվան տակ` մտադիր է կասեցնել «Հայ եկեղեցու պատմություն» առարկայի դասավանդումը: Կիլիկիայի նվիրապետական Աթոռն ի՞նչ դիրքորոշում ունի այս հարցում:

– Շատ զգայուն հարց է: Հայաստանի կառավարությունն իրեն հատուկ մտածելակերպն ունի եւ սկսել է ձեւավորել այն: Այդ իմաստով, երեւի, այդպես հարմար են գտել, մենք ի՞նչ պետք է ասենք: Մենք կարող ենք խոսել սփյուռքյան իրականության մասին: Սփյուռքում մեր դպրոցներում կրոնը եւ «Հայոց պատմությունը»` «Հայոց լեզվի» կողքին ամենակարեւոր առարկաներն են համարվում, որոնք մեր դպրոցներում դասավանդվում են: Իրանի Իսլամական Հանրապետությունում մեր դպրոցներում դասավանդում ենք «Հայոց լեզվի» կողքին` կրոն եւ «Հայոց պատմություն»: Սա մեր իրավունքն է, որովհետեւ Իրանի Իսլամական Հանրապետության գլխավոր կանոնադրության` Սահմանադրության մեջ, ազգային փոքրամասնությունների իրավունքները ամրագրված են գրավոր կերպով: Հետեւաբար, մեր կյանքը տնօրինում ենք` համաձայն մեր եկեղեցու կարգուկանոնի եւ օրենքների: Այսինքն` մեր դպրոցներում ազատորեն դասավանդում ենք կրոն, «Հայոց լեզու» եւ նաեւ «Հայոց պատմություն»:

– Այդ դեպքում ինչպե՞ս կբացատրեք այն, որ մուսուլմանական պետության մեջ թույլատրվում է «Հայ եկեղեցու պատմություն» առարկան դասավանդել, իսկ քրիստոնեական մեր երկրում այն պարզապես հանվում է հանրակրթական ծրագրից:

– Վերջին երկու տարիներին Հայաստանում հիմնական փոփոխությունները տեղի են ունենում արեւմտյան որոշ կարգուկանոնի հետեւելով: Օրինակ, ես Անգլիայում եմ ուսանել` մոտ 30 տարի առաջ, այդտեղ դպրոցներում դասավանդվում էր «Կրոնական դաստիարակություն» անունով առարկա, որի շրջանակում ուսումնասիրում էին քրիստոնեություն, իսլամ, հինդուիզմ, բուդդիմզ, մովսիսականություն, որպեսզի աշակերտը տեղյակ լինի աշխարհի կրոնների մասին: Չգիտեմ` գուցե հիմա ՀՀ ԿԳՄՍ նախարարությունը այդ ուղղությա՞մբ գնա: Այսինքն` կրոնական դաստիարակություն դպրոցներում դասավանդվի` ներառելով բոլոր կրոնները:

«ՀԱՅԱՍՏԱՆՈՒՄ ԾՆՎԱԾ, ՄԵԾԱՑԱԾ, ԿՐԹՎԱԾ ԱՆՁԸ ՉԻ ՀԱՄԱՁԱՅՆԻ ՄԵԶ ՀԵՏ»

– «Հայ եկեղեցու պատմության» դասվանդման ձեւաչափը փոխելով` արդյոք այն նվազ կարեւորություն չի ձեռքբերի:

– Ես 52 տարվա եկեղեցական եմ եւ ավելի քան 45 տարի Իրաքի, Սիրիայի, Լիբանանի մեր դպրոցներում դասավանդել եմ կրոնագիտություն, հայոց պատմություն, հայոց լեզու, գրաբար, մատենագիտություն: Թեհրանում մենք հայագիտական երեկոյան դասընթացներ ունենք, որտեղ «Հայ եկեղեցու պատմություն» էի դասավանդում եւ միշտ շեշտում էի, որ «Հայ եկեղեցու պատմությունն» անբաժան մասն է մեր ժողովրդի պատմության, որովհետեւ պատմությունը ցույց է տվել մեզ, որ երբ քաղաքական ղեկավարություն չենք ունեցել, եկեղեցին ինքն է եղել ղեկավարը եւ առաջնորդել ու տիրություն է արել մեր ժողովրդին: Անցնող 70 տարիների` Սովետմիության շրջանի «Հայոց պատմության» դասագրքերը եթե աչքի անցկացնեք, հակառակ նրա, որ պետության քաղաքականությունը այդ օրերին հակակրոնական էր, հակաեկեղեցական, բայց մեր պատմաբանները չէին կարող չանդրադառնալ մեր եկեղեցական պատմության որոշ դրվագներին: Օրինակ, Վարդանանց ճակատամարտին, Հայոց գրերի գյուտին, մեր մատենագիրներին, մեր հոգեւոր գրականությանը, որովհետեւ դրանք բոլորը սեփականությունն են եղել, եւ ստեղծագործել են մեր հոգեւոր հայրերը: Պարզ մի օրինակ ասեմ` մինչեւ 17-րդ դարը հայ մատենագիրների մեծ մասը եկեղեցականներ են եղել, մեկ աշխարհական մատենագիր ենք ունեցել` Գրիգոր Մագիստրոսը 10-րդ դարում: Հետեւաբար, երանի թե կարողանան հավասարակշռված ձեւով մոտենալ այս հարցին ու աշակերտներին դասավանդել ե՛ւ «Հայոց պատմությունը», ե՛ւ «Հայ եկեղեցու պատմությունը», ինչը շատ գեղեցիկ կլինի:

– Իսկ եթե «Հայ եկեղեցու պատմություն» առարկան ներառվի «Հայոց պատմության» մեջ, ինչպես առաջարկուն են հայաստանյան կրթության ոլորտի պատասխանատուները, որքանո՞վ է ընդունելի տարբերակ:

– Եթե այս հարցը Հայաստանում որեւէ գիտնականի կամ պատմաբանի տաք, թերեւս տարբեր ձեւով կբացատրի, իսկ մենք, որ սփյուռքյան իրականության մեջ ենք ծնվել, մեծացել, այլ կերպ կպատասխանենք: Սփյուռքում «Հայ եկեղեցու պատմությունը»` «Հայոց պատմության» հետ միասին ներդաշնակ ձեւով դասավանդելն առավելություն է` տվյալ պետության, տվյալ իշխանության կողմից, որտեղ ապրում ենք: Դեռեւս 5-րդ դարում մեր հայրերը հայտարարել են, որ մեր Ավետարանը, որպես մեր հայր ենք ընդունում, իսկ մեր եկեղեցին` որպես մեր մայր, քանզի Ավետարանը մեր հայրն է եղել, իսկ եկեղեցին` մեր մայրը: Հետեւաբար, սփյուռքյան իրականության մեջ, հատկապես իսլամական աշխարհում մեր պատմությունը երանգավորված է քրիստոնեական կրոնով եւ հավատքով: Բայց այդ միախառնումի հետ Հայաստանում ծնված, մեծացած, կրթված անձը կամ եկեղեցականն ու դասախոսը, թերեւս չի համաձայնի, որովհետեւ հայրենիքում «Հայոց պատմությանը» ոչ թե պետք է խառնվի «Հայ եկեղեցու պատմություն» առարկան ու լուսանցքում հայտնվի, այլ իրական ու վավերական ձեւով կարեւորվի:

«ՀԻՄՆԱԿԱՆ ՊԱՏՃԱՌԸ ԵՐԿԽՈՍՈՒԹՅԱՆ ՊԱԿԱՍՆ Է»

– Որպես երկար տարիների թեմի առաջնորդ` ի՞նչ կարող եք հորդորել հայրենի իշխանություններին` կրթական նման փոփոխությունների հետ կապված:

– Աշխարհն այս օրերին տագնապած է կորոնաժահրից, պետություններ, երկրներ, ժողովուրդներ իրար են անցել` այս վարակի դեմ պայքարելու համար եւ տակավին չեն կարողացել լուծման հանգել: Աստվածաստեղծ մարդն այսօր պատերազմում է մահվան դեմ, որեւէ մի մարդ արարած մահվան իրականության առջեւ այդքան ավելի մոտ ինքն իրեն չի զգացել: Այս իրականության առաջ կանգնած` կարծում եմ, որ հայրենի մեր ժողովուրդը, պետությունը, պատասխանատուները, եկեղեցին, բոլորը մեկ ուղղությամբ պետք է աշխատեն` միասնական ոգով, համախմբմամբ դիմագրավելով մեր առջեւ պատնեշվող դժվարություններին:

– Ըստ Ձեզ, ինչո՞ւ է վերջին երկու տարիներին անընդհատ իշխանության թիրախում հայտնվում Հայ առաքելական սուրբ եկեղեցին ու հոգեւորականությունը: Եթե հիմա «Հայ եկեղեցու պատմություն» առարկան է «խնդիր» դարձել, ժամանակին էլ այլ պատճառներ էին գտնվում:

– Կարծում եմ` հիմնական պատճառը երկխոսության պակասն է: Աշխարհի բոլոր հարցերը կարելի է բերել սեղանի շուրջ եւ իրար հետ երկխոսելով` լուծել: Մարդկության պատմության մեծագույն փորձառությունը ցույց է տվել, որ մարդիկ տարիներով պատերազմել են, եղել է համաշխարհային Առաջին պատերազմ, Երկրորդ պատերազմ, բայց զենքով, ուժով որեւէ մի հարց չի լուծվել: Վերջիվերջո, նորից եկել են, սեղանների շուրջ են նստել եւ փոխադարձ երկխոսությամբ, զիջումներով կարողացել են իրենց հարցերը լուծել: Անլուծելի հարց չկա, բավ է, որ մարդը բարի կամեցողություն ունենա, եւ այդ բարի կամեցողությամբ աշխատի, գործի: Մենք փոքր ազգ ենք եւ պարտավոր ենք փոխադարձ հասկացողությամբ իրար երես նայել, ձեռք ձեռքի տալ եւ գործել: Սա, եթե կարելի է ասել, իմ հորդորն է ոչ միայն Հայաստանի մեր ժողովրդին, այլ ամբողջ աշխարհում ցրված մեր ժողովրդի զավակներին:

«ԱՂՈԹՈՒՄ ԵՄ ԱՄԵՆ ՄԱՐԴՈՒ ԻՐԱՎՈՒՆՔԻ ՀԱՍՏԱՏՄԱՆ ՀԱՄԱՐ»

– Նորություն ասած չենք լինի, որ Իրանը Հայաստանի համար ունի առանցքային դերակատարություն: Ինչպե՞ս կգնահատեք հայ-իրանական հարաբերություններն այսօր:

– Հաճախ, երբ հայաստանյան պատվիրակությունները այցելում են առաջնորդարան` ինձ հետ հանդիպելու, միշտ շեշտում եմ, որ երկու երկրների բարեկամական հարաբերությունների զարգացումը նպաստում է ոչ միայն երկու երկրների մեջ խաղաղության ամրապնդմանը, այլ նաեւ տարածաշրջանում խաղաղության ամրապնդման եւ հարաբերությունների առավել զարգացմանը:

– Ի՞նչ իրավիճակ է տիրում տեղի հայ համայնքում` կորոնավիրուսի պանդեմիայով պայմանավորված:

– Այս կորոնավիրուսը հայ, ասորի, իրանցի, անգլիացի ու ֆրանսիացի չի ճանաչում, հետեւաբար անխնա հարվածում է: Այստեղ, անշուշտ, որքանով մեր պայմանները ներում են, մեր համայնքային կառույցների միջոցով փորձում ենք հնարավորինս մեր ժողովրդի զավակներին օգնել, որովհետեւ անգործությունը եւ տնտեսական ծանր վիճակը շատերին աղքատության շեմին է հասցրել: Հետեւաբար, աշխատում ենք, որքան հնարավոր է մեր ժողովրդի այդ զավակներին աջակցել: Այս կապակցությամբ` կարելիության սահմաններում պետությունն էլ հնարավորինս օգնում է մեզ, բայց կարիքն այնքա՜ն շատ է, որ ծով կարիք կա:

– Շնորհակալ եմ զրույցի համար: Աստված օգնական, սրբազան հայր:

– Հաջողություն, ուժ եւ կարողություն եմ մաղթում եւ աղոթում եմ ամեն մարդու իրավունքի հաստատման համար: Աստված պահապան:

ՀՐԱՆՏ ՍԱՐԱՖՅԱՆ