Գաղտնի գրություններ, ծածկագրեր. լույս է տեսել Արամ Մանուկյանի նամակների ժողովածուն. լուսանկարներ

Հայաստանի Հանրապետության 100-ամյակին նվիրված միջազգային գիտաժողովի շրջանակներում այսօր տեղի ունեցավ «Արամ Մանուկյան. նամականի» գրքի շնորհանդեսը:

Միջոցառմանը ներկա էին ՀՅԴ-ական գործիչներ, գրողներ, պատմաբաններ, գիտնականներ, հյուրեր Վրաստանից և սփյուռքից: Հայաստանի առաջին հանրապետության հիմնադիր, պետական, հասարակական գործիչ, Հայ Հեղափոխական Դաշնակցություն կուսակցության անդամ Արամ Մանուկյանի նամակների ժողովածուն կազմել է պատմաբան Երվանդ Փամբուկյանը:

Ժողովածուն կազմելիս պատմաբանը մեծամասամբ օգտվել է Հայ Հեղափոխական Դաշնակցության արխիվներից: Պատմական այս բացառիկ փաստաթղթերը լույս են սփռում Արամ Մանուկյանի` 1904-1915-ներին ծավալած գործունեության վրա: Ժողովածուում հրապարակված են Արամ Մանուկյանի նամակներից 354-ը, որոնցից 325-ը երբեևէ չեն տպագրվել: Նամակներից 260-ը վերաբերում են հայ ժողովրդի ինքնապաշտպանական մարտերի կազմակերպման համար անհրաժեշտ զենք-զինամթերթի մատակարարմանը:

«Նամակները նոր լույս են սփռում և վկայում ազգային-ազատագրական պայքարում Արամ Մանուկյանի ունեցած բախտորոշ դերակատարության մասին»,-իր ելույթում նշեց հեղինակը:

Փամբուկյանը նկատեց, որ միայն մեկ տարվա ընթացքում` 1904-1905 թթ Մանուկյանը 240-ից ավելի նամակներ է գրել: «Ցավոք 1914-1915 թթ Արամ Մանուկյանից սակավաթիվ գրություններ են պահպանվել: Այդ տարիներին Վասպուրականի, ինչպես նաև մյուս հայկական շրջանների կուսակցության արխիվները ժամանակին Ժնև չփոխադրելու արդյունքում ոչնչացվել են»,-նշեց Փամբուկյանը:

Ժողովածուի հեղինակի խոսքով` Արամ Մանուկյանը բավականին ընթեռնելի ձեռագիր է ունեցել, չնայած նրան, որ նամակներից շատերը հապճեպորեն են գրված: Նամակներում առանձնանում են Արամ Մանուկյանի լեզվական և ուղղագրական առանձնահատկությունները:

Երվանդ Փամբուկյանի խոսքով` Արամ Մանուկյանն իր նամակներում հաճախակի գործածել է ծածկանուններ, որոնք հիմնականում վերաբերել են տեղանուններին: Գաղտնիության նկատառումներից ելնելով՝ դաշնակցական գործիչը հաճախ գործածել է թվանշանային ծածկագրեր: 

Խոսելով Արամ Մանուկյան պետական և հասարակական գործչի մասին, Փամբուկյանն ասաց. «Արամ Մանուկյանը խստապահանջ և կարգապահ կուսակցական էր: Նա օժտված էր մարդկանց համախմբելու արտասովոր հմայքով և կարողությամբ: Նրա խոսքը հանդուգն էր և համոզիչ»:

Yerkir.am-ի հետ զրույցում «Ազդակ» թերթի գլխավոր խմբագիր Շահան Գանտահարյանը նշեց, որ սա Արամ Մանուկյանի փաստաթղթերի վերաբերյալ երրորդ հրատարակությունն է. «Արամ Մանուկյանի փաստաթղթերն առաջինը հրատարակվել է Բեյրութում` Հրաչ Տասնապետյանի կողմից , երկրորդ հրատարակությունն արվել է ազգային արխիվում պահված նյութերի հիման վրա, իսկ երրորդը Փամբուկյանի խմբագրած հրատարակությունն է, որը հաճելի զուգադիպությամբ համընկավ առաջին Հանրապետության հիմնադրման 100-ամյակի հետ»:

Նշենք, որ նամակների ժողովածուն լույս է տեսել 1000 օրինակով: Հատորը տեղադրված է նաև ԵՊՀ Հայագիտական հետազոտությունների ինստիտուտի historyofarmenia.am կայքում: