Ինչպե՞ս է Ղազախստանն աջակցում Կիևին` լինելով  Ռուսաստանի կողքին․ Աղվան Պողոսյան

Հայաստանի հանրության, ինչպես նաև ողջ աշխարհի համար 2022 թվականից հետո Ուկրաինային զենքի մատակարարումների աննախադեպ ծավալները բացահայտում չեն։ Արդար է նշել, որ նույնիսկ ռուս-ուկրաինական լայնածավալ պատերազմի սկսվելուց առաջ Ուկրաինա ներկրվող զենքի քանակն ահռելի էր։ Զենքի ամենալուրջ քանակները երկիր են հասցվել 2013-2014 թվականների, այսպես կոչված Եվրամայդանից հետո, ինչը ինքնաբերաբար ցույց է տալիս դրան հաջորդած պատերազմի ակնհայտ բնույթն ու անխուսափելիությունը։

Նախկինում և ներկայում որոշ մատակարարումներ հայտարարվում և վաճառվում են բացահայտ, սակայն դրանց մեծ մասը գտնվում է կա՛մ «գորշ» ոչ հրապարակային գոտում, կա՛մ զենքն ամբողջությամբ գաղտնի ներմուծվում է երկիր։ Բացի այդ, Ուկրաինային հիմնական դոնորներն են ԱՄՆ-ը, Մեծ Բրիտանիան և Եվրամիությունը։ Իհարկե, բոլոր արբանյակները մասնակցում են զենքի արտահանմանը։

Վաշինգտոնը և աշխարհի այլ շրջանները տարածքներ են տրամադրում տարանցիկ և լոգիստիկ հանգույցների համար, այլ երկրներ մասնակցում են Ուկրաինային ուղղված խորհրդային զենքի փոխանակման համակարգին: Սակայն ամենևին էլ ակնհայտ չէ, որ մի շարք երկրներ, որոնց տնտեսությունն ու անվտանգությունը ուղղակիորեն կախված են Ռուսաստանի Դաշնությունից, կմասնակցեն այդ սխեմաներին։ Այսպիսով, սա առաջին անգամը չէ, որ լրատվամիջոցներում տեղեկություններ են հայտնվում, որ Ղազախստանը Ուկրաինային  զենքի մատակարար է։ Հիշողության մեջ դեռ թարմ է 2022 թվականի աղմկոտ սկանդալը՝ կապված հորդանանյան Black Water Supplies ընկերության կողմից Ղազախստանում ականանետների և հակատանկային համակարգերի հազարավոր զինամթերքի, ինչպես նաև հաուբիցների և հրթիռների «Գրադ» բազմակի հրթիռային համակարգերի գնման հետ: Վերջնական ստացողը Մեծ Բրիտանիան էր։

Ղազախստանի արդյունաբերության և ենթակառուցվածքների զարգացման նախարարությունը արագորեն հերքել է այս տեղեկությունը։ Ղազախական գերատեսչության ներկայացուցիչները հայտարարել են, որ Ղազախստանից Մեծ Բրիտանիա խորհրդային զենքի արտահանմամբ զբաղվող ընկերությունը նման արտաքին առևտրային գործողություններ իրականացնելու լիցենզիա չունի։ Այնուամենայնիվ՝  նույն վարչությունը այս ընկերությանը «բաց թողնված զինամթերքի, զենքի և ռազմական տեխնիկայի, ինչպես նաև բաղադրիչների և պահեստամասերի մշակման, վերանորոգման, մշակման, ձեռքբերման և վաճառքի» թույլտվություն է տվել դեռևս 2013թ-ին։ Այսինքն՝ Ղազախստանում տեղյակ են այն փաստից, որ զենք ու զրահատեխնիկա են տեղափոխվում արևմտյան երկրներ։ Բայց Ռուսաստանի կողմից հասարակական արձագանք չառաջացնելու համար, գործարքն իրականացվել է ղազախական և հորդանանյան մասնավոր ընկերությունների օգնությամբ, ովքեր իրականում միջնորդների դեր էին կատարում Աստանայի և Լոնդոնի միջև: Միացյալ Թագավորության կողմից 2022 թվականին սեփական օգտագործման համար հին խորհրդային զենք գնելը ինչ-որ չափով ծիծաղելի է: Այս առումով կարելի է պնդել, որ Մեծ Բրիտանիան Ղազախստանից զենք և տեխնիկա է գնել ոչ թե իր, այլ Ուկրաինա հետագա առաքման նպատակով, ինչը Ղազախստանի  իշխանությունները չեն կարող չհասկանալ, մանավանդ որ պայմանագրում հստակ նշված է զենքի տեղափոխումը Կիև։ Հորդանանի կողմը նշում է որոշ «կողմերի, որոնց պետք է միջնորդավճարներ վճարել»։ Այնուամենայնիվ, սա ընդամենը մեկ օրինակ է՝ Ղազախստանի կողմից Կիև «կոնկրետ» ապրանքների մի շարք առաքումներից: Ղազախստանի իշխանությունները, լայնածավալ սկանդալի ֆոնին, մտցրեցին զենքի արտահանման մորատորիում, ինչը չխանգարեց տեղական ձեռներեցներին՝ երկակի նշանակության արտադրանքի վաճառքի միջոցով շրջանցել արգելքները։

Մեկ տարի առաջ մամուլում տեղեկություններ հայտնվեցին, որ «Կազսպեցէքսպորտ» ձեռնարկությունը մատակարարումներ է իրականացնել՝ ԱՄՆ-ը հունգարական ընկերության միջնորդությամբ տրամադրելով ձմեռային համազգեստի 20 հազար հավաքածու, որոնք հատկապես անհրաժեշտ են դարձել ՆԱՏՕ-ի զորքերի համար՝ 2022-2023 թվականների ձմռանը։ Ինչպես և կարելի էր սպասել, ԱՄՆ-ն այդ համազգեստը փոխանցել է Ուկրաինայի զինված ուժերին՝ լեհական լոգիստիկ հանգույցների միջոցով: Գործարքը համաձայնեցրել է նույն Ղազախստանի արդյունաբերության և ենթակառուցվածքների զարգացման նախարարությունը։

Լրատվամիջոցներում Աստանան ավելի ու ավելի է հիշատակվում որպես Ուկրաինային զենք մատակարարող, թեկուզ երրորդ երկրների միջոցով (որը դարձել է սովորական սխեմա): Միևնույն ժամանակ, Տոկաևի վարչակազմի կողմից նկատելի գործողություններ չեն նկատվել այս գործընթացների մասնակիցների նկատմամբ։ Այս բոլոր դեպքերը կարող են վտանգավոր օրինակ դառնալ ԵԱՏՄ և ՀԱՊԿ մյուս պետությունների համար, որոնք կախված են ռուսական հսկայական շուկայից, ռուսական էներգետիկ հսկաներից։ Անհիմն կլինի ակնկալել, որ Ռուսաստանը կթողնի այդ ամենը առանց ուշադրության։

Այս օրինակը վկայում է նաև Հայաստանի մասին, որի իշխանությունները գնալով հեռանում են Ռուսաստանից և Եվրասիական տնտեսական բլոկից՝ արևմտյան քաղաքական վերնախավին հաճոյանալու համար։ Ուկրաինայի տարածքում պատերազմի ավարտից հետո (և նույնիսկ Զապալն այլևս չի կասկածում Մոսկվայի հաղթանակին), Ռուսաստանն իր բոլոր «պարտքերը» կբաժանի ինչպես իրեն իրականում աջակցած երկրներին, այնպես էլ երևակայական «դաշնակիցներին», որոնք օգտագործում են իրավիճակը՝ հակառուսական հռետորաբանությունից և պատերազմից օգուտ քաղելու համար։

Աղվան Պողոսյան

քաղաքագետ