Անհավատալի է, բայց իրողություն․ Ադրբեջանում Իսրայելի դեսպանը հայ է

Երբ առաջին անգամ լսեցի, որ Ադրբեջանում Իսրայելի դեսպան Ջորջ Դիքը հայ է, մտածեցի, որ դա չի կարող ճիշտ լինել։ Այնուամենայնիվ, ես ապշեցի՝ պարզելով, որ դա իրողություն է։ Ինչպես ասում էր Մարկ Տվենը. «Ճշմարտությունն ավելի տարօրինակ է, քան հորինվածքը»:

Բաքվում Իսրայելի դեսպան դառնալուց շատ առաջ Դիքն իր թվիթերում գրել էր.«Հայրիկիս տատիկի անունը Անթառաան Համբարյան էր. նա հայ էր: Նա հայոց ողբերգության վերապրածներից է… http://fb.me/2WQnyz9Vu. 08:43. 12 ապրիլի, 2015թ.»:

Ֆեյսբուքյան հղումը, որը Դիքը ներառել էր իր թվիթում, կարևոր էր, քանի որ այն վերաբերում էր 2015 թվականի ապրիլի 12-ի մի հոդվածի, որը վերնագրված էր. «Թուրքիան զայրացած է Հռոմի պապի վրա «ցեղասպանության» մասին հայտարարություններից հետո»: Այսպիսով, Դիքը տեղյակ էր, որ եղել է Հայոց ցեղասպանություն, իր հոր տատիկը վերապրել է այդ ցեղասպանությունը, և նրա անունը Անթառաան Համբարյան էր, թեև սխալ էր գրել նրա անունը, որը, ամենայն հավանականությամբ, եղել է Անթառամ:

Երբ 2019 թվականին Դիքը դարձավ Ադրբեջանում Իսրայելի դեսպանը, որոշ հայեր զայրացած քննադատեցին նրան՝ 2015 թվականին իր թվիթում Հայոց ցեղասպանությունը «ողբերգություն» անվանելու համար: Ահա մի քանի արհամարհական պատասխաններ. «Ինչպե՞ս ես ապրելու նախնիներիդ դավաճանելուց հետո»։ «Նա կհպարտանար քեզնով… որ ծառայում ես երկու երկրներին՝ որոնք ակտիվորեն հերքելով այն, ինչը խլել էր նրա ընտանիքը», «Հավանաբար նա ահավոր ամոթ կզգար քեզ համար», «Քո խեղճ տատիկը շուռ եկավ իր գերեզմանում, որ դու ընդունում ես էթնիկ զտումները, պատերազմական հանցագործությունները և ցեղասպանությունը», «Չեմ կարող հավատալ, որ դու հայկական արմատներ ունես… ԱՄՈ՛Թ ՔԵԶ 1 500 000 անգամ՝ ԱՀԱԲԵԿԻՉՆԵՐ Ադրբեջանին և Թուրքիային ԱՋԱԿՑԵԼՈՒ համար: ԱՄՈԹ ՄԵԶ, ՈՐ ՔՈ ԵՐԱԿՆԵՐՈՒՄ ՀԱՅԿԱԿԱՆ ԱՐՅՈՒՆ Է ՀՈՍՈՒՄ» և «Քո մեծ տատիկը կթքեր քո երեսին, եթե լսեր, թե ինչեր ես ասում…»:

2021 թվականի սեպտեմբերի 30-ին Ամերիկայի Հայ Դատի հանձնախումբը իր ֆեյսբուքյան էջում գրել էր. «Դիվանագիտության պատմության մեջ ամենաամոթալի դիվանագիտական նշանակումը։ Ցեղասպանությունը վերապրած Իսրայելը Ջորջ Դիքին (Հայոց ցեղասպանությունը վերապրածների` իրեն հայ համարող ժառանգին) որպես իր դեսպան ուղարկում է Ադրբեջան, մի երկիր, որը բացահայտ աշխատում է ավարտին հասցնել այս ոճրագործությունը»:

2021 թվականի հուլիսին Դիքը կրկին զայրացրեց հայերին իր այս թվիթերյան գրառմամբ. «Ադրբեջանի դիվանագիտական խմբի հետ միասին ես պատմական առանձնաշնորհում ունեցա լինելու Իսրայելի առաջին դեսպանը, որն այցելեց ուշագրավ Շուշա քաղաքը», նշանավոր հայկական քաղաքը, որը գրավվել էր Ադրբեջանի կողմից 2020 թվականի պատերազմի ժամանակ։
2023 թվականի հունվարի 13-ին «Թայմս օֆ Իսրայել»-ին (Times of Israel) տված հարցազրույցում դեսպան Դիքն իրեն ներկայացրել է որպես «արաբ և իսրայելցի»։ Նրա հայրը ուղղափառ քրիստոնյա էր՝ հայկական և պաղեստինյան խառը արմատներով։ Ահա մի հատված այդ հարցազրույցից.

«Թայմս օֆ Իսրայել». «Երբ հանդիպում ես ադրբեջանցիներին, և նրանք հայտնաբերում են, որ դու արաբ քրիստոնյա ես, ինչպիսի՞ արձագանքներ ես ստանում»:

Դեսպան Դիք. «Բնականաբար, սա զարմացնող և շփոթեցնող է ադրբեջանցիների մեծ մասի համար։ Զարմանքի զգացումն օգնում է ինձ բացատրել իսրայելական հասարակության բազմազանության մասին: Բայց, ճիշտն ասած, այս պահին ես դադարել եմ նրանց ուղղել, քանի որ դա հոգնեցուցիչ է դառնում։ Ամեն դեպքում ծիծաղելի է, երբ դեկտեմբերի 24-ին ինձ մաղթում են ուրախ Հանուկա, և ոչ թե Սուրբ Ծնունդ»:

«Թայմս օֆ Իսրայել». «Որպես իսրայելցի քրիստոնյա, ինչպիսի՞ն է ձեր տեսակետը հայ համայնքի մասին, որը հիմնականում բաղկացած է իսրայելցի քրիստոնյաներից, և այն մարտահրավերների մասին, որոնց նրանք բախվում են Իսրայելում, ինչպես Երուսաղեմ-Բաքու հարաբերությունների, այնպես էլ դրան չառնչվող հարցերի վերաբերյալ»:

Դեսպան Դիք. «Ես խորը համակրանք եմ տածում Իսրայելի հայ համայնքի նկատմամբ, մասնավորապես Յաֆֆայում, որտեղ ես մեծացել եմ: Մենք կիսում ենք նույն հավատքը և բազմաթիվ մշակութային ավանդույթներ: Դպրոցի և երիտասարդական շարժումների իմ ընկերներից շատերը հայ են։ Ունեցել եմ ուսուցիչներ, որոնք մեծ ազդեցություն են ունեցել ինձ վրա, որոնք հայ են, և ես նրանց համարում եմ մտերիմ ընկերներ»:

2023 թվականի հունվարի 5-ին ադրբեջանական Caliber.az կայքը մեջբերել է դեսպան Դիքի ասածը. «Իսրայելն Ադրբեջանին առաջարկում է իր օգնությունը «խելացի քաղաքների» ստեղծման հարցում՝ Ադրբեջանի կողմից բռնագրավված հայկական տարածքներում»։

2023 թվականի հունվարի 12-ին դեսպան Դիքը հարցազրույց է տվել Caliber.az-ին մի տեսանյութում, որը վերնագրված է.«Տեսանելիից այն կողմ. պեղելով իսրայելա-ադրբեջանական կապերի խորքերը դեսպան Ջորջ Դիքի հետ».

Այդ հարցազրույցում դեսպան Դիքն արել է հետևյալ անհանգստացնող հայտարարությունը. «Ամենակարևոր իրադարձությունն այն է, երբ Ադրբեջանը մտավ ղարաբաղյան երկրորդ պատերազմի մեջ, և մենք [Իսրայելը] այստեղ կանգնել ենք՝ ուս ուսի տված մեր գործընկեր ու բարեկամ Ադրբեջանի հետ։ Մեր ռազմավարական համագործակցությունը շարունակվել և ակտիվացել է այդ ընթացքում, բայց նաև մարդասիրական ոլորտում։ Փաստացի ես ռիսկի դիմեցի գնալով Գյանջա, քաղաքի վրա հարձակումների ժամանակ, և զրուցել տեղի համայնքի հետ, հանդիպել նրանց, մարդասիրական աջակցություն ցուցաբերել այնպիսի սարքավորումներով, ինչպիսիք են հիմնական իրերը՝ վերմակներ և տաքացուցիչներ և այլն, այն մարդկանց, որոնք կորցրել էին իրենց տները և այն ամենը, ինչ ունեին: Եվ ես կարծում եմ, որ դա նաև կապ ստեղծեց սրտերում, այլ ոչ միայն մտքում, այնպես որ, կարծում եմ, երկրորդ ղարաբաղյան պատերազմը ցույց տվեց Ադրբեջանին, թե ինչ նկատի ունենք, երբ ասում ենք ընկեր, ինչ նկատի ունենք, երբ ասում ենք գործընկեր: Մեզ համար սրանք դիվանագետների դատարկ խոսքեր չեն… Սրանք բաներ են, որոնք բխում են սրտից և իրականում մեզ համար մեծ նշանակություն ունեն… Իսրայելի դիրքորոշումը Ղարաբաղի հարցում վաղուց հստակ է. Իսրայելը պաշտպանում է Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականությունը։ Դա արվել է խոսքով և գործով մինչև ղարաբաղյան երկրորդ պատերազմը և ղարաբաղյան երկրորդ պատերազմից հետո»:

Նա նաև սխալմամբ հավելեց, որ «գործնականում, արաբա-իսրայելական հակամարտությունը հիմնականում ավարտված է»։ Դեսպան Դիքը հարգանք չի տածում ոչ միայն իր հայկական արմատների նկատմամբ, այլև չի հարգում իր պաղեստինյան արմատները: Նա պետք է հոգին ծախած լինի սատանային՝ իր աշխատանքի համար:

Դեսպան Դիքի նշանակման ամենաապշեցուցիչ կողմն այն է, որ Իսրայելի արտգործնախարարության պաշտոնյաները հայկական ծագումով դեսպան են ուղարկել Ադրբեջան… Չնայած Ադրբեջանի մասին Դիքի խանդավառ խոսքերին, ես կասկածում եմ, որ նախագահ Ալիևն ու Ադրբեջանի ժողովուրդը լիովին վստահում են նրան։ Ադրբեջանում նրանք ատելությունից ու արհամարհանքից բացի ուրիշ ոչինչ չեն զգում ցանկացած հայի, նույնիսկ մասամբ հայի նկատմամբ։

Հարութ Սասունյան

«Կալիֆորնիա կուրիեր» թերթի հրատարակիչ

Թարգմանությունը՝ Ռուզաննա Ավագյանի