Հայերի ու վրացիների միջև հակասությունների արմատը վրացական ազգայնականությունն է. Պ. Զաքարեիշվիլի

Ինչու Վրաստանում ազգային փոքրամասնությունների, մասնավորապես՝ հայերի ինտեգրումը դանդաղ է ընթանում, որո՞նք են խնդիրները և ինչպե՞ս կարելի է դրանք լուծել: Jnews-ն այս և շատ այլ հարցերի շուրջ զրուցել է փորձագետ-կոնֆլիկտաբան, Հաշտեցման և քաղաքացիական իրավահավասարության նախկին պետնախարար Պաատա Զաքարեիշվիլիի հետ։ Yerkir.am-ը ներկայացնում է հատվածներ հարցազրույցից:

- Ինտեգրման առումով էլ ի՞նչ ձեռքբերումներ կարող եք նշել։

– Ես չէի ասի, որ կան որևէ ձեռքբերումներ՝ ազգային փոքրամասնությունների նկատմամբ ընդհանուր վերաբերմունքը փոխվում է դեպի լավը, դա կա, այո։ Երբ դատապարտվում են ազգայնականների որոշ չարախոսություններն էթնիկ փոքրամասնությունների նկատմամբ։ Հիմնականում դա վերաբերում է ոչ թե հայերին, այլ մահմեդականներին։ Հասարակության արձագանքը ցույց է տալիս, որ իր համար անընդունելի են նման բախումները, որոշակի խմբի անհիմն թշնամանքը ազգային փոքրամասնությունների նկատմամբ։ Ես զգում եմ, որ հատկապես երիտասարդների համար ֆաշիստ ազգայնականների ցանկացած պոռթկում բացարձակապես անընդունելի է։ Եվ հասարակական կարծիքը ազդում է նաև քաղաքական գործիչների վրա, որոնք իրենց թույլ են տալիս հիմար արարքներ, որոնք միանգամայն արդարացի վիրավորանք են առաջացնում փոքրամասնությունների շրջանում:

– Ինչի մեջ է էթնիկ փոքրամասնությունների և վրացիների միջև առկա բոլոր հակասությունների արմատը, ինտեգրացիոն գործընթացի արագացմանը խոչընդոտող խնդիրների արմատը։

– Դա դե, իհարկե, վրացական ազգայնականություն է։ Սա հետխորհրդային համախտանիշն է, դա դեռ գալիս է նրանից, որ Խորհրդային Միությունը որպես կայսրություն ձևավորվել էր ազգությունների սկզբունքներով։ Եվ դա թույլ էր տալիս խորհրդային իշխանությանը բացարձակ անբարոյական կերպով ուղղորդել բնակչությանը այնտեղ, որտեղ իրենց «սենյակներն» էին։ Ոչ թե անհատներն են ընտրում իրենց հայրենիքը, իրենց բնակավայրը, այլ նրանց մատնացույց են անում՝ վրացիների համար Վրաստանը, հայերի համար՝ Հայաստանը և այդպես շարունակ։ Հենց Խորհրդային Միության այս բացարձակապես սխալ կառույցը դարձավ դրա կործանման պատճառը։ Փլուզումից հետո մարդիկ հայտնվեցին այն սահմաններում, որոնք ստեղծվել էին խորհրդային տարիներին, և էթնիկական սահմանները միշտ չէ, որ համընկնում էին պետականի հետ։ Եվ առաջացան հսկայական խնդիրներ, այդ թվում՝ անցյալ տարի մենք տեսանք Ղարաբաղյան հակամարտության վրա ազդելու փորձեր՝ այդ պատճառներով, որոնք արտահայտվեցին սարսափելի ձևով։ Ազգայնականությունը գործում է նաև Վրաստանում: «Սա մեր տարածքն է, նրանք, ովքեր ապրում են այս հողի վրա, պետք է իմանան լեզուն, մշակույթը, կրոնը»՝ այս մոտեցումն Առաջին համաշխարհային պատերազմի հետ վերացավ, բայց մնաց Խորհրդային Միությունում: Եվ այս ամենը մեզ մոտ հիմա է ընթանում՝ հետխորհրդային տարածքում, հատկապես՝ Վրաստանում։ Ես երջանիկ և ուրախ եմ, որ Վրաստանն այդքան բազմազան է, չնայած մեր քննարկած խնդիրներին, բայց մենք չենք կարող այդ հարստությունը վերածել հարստության։ Մենք չենք կարող օգտագործել մեր ժողովուրդների աշխատանքը, նրանց մշակույթն ի շահ Վրաստանի։ Տաղանդավոր հայերը կամ ադրբեջանցիները ստիպված են լքել Վրաստանը, նրանք մեկնում են Հայաստան կամ Ադրբեջան։

– Ինչո՞ւ է այդպես տեղի ունենում:

– Այստեղ չեն կարողանում ինքնաիրացվել։ Նրանք իրենց իրավահավասար չեն զգում: Վրացիներն էլ շատ խնդիրներ ունեն, երիտասարդները նույնես հեռանում են, բայց, չնայած սրան, հայերի ու ադրբեջանցիների մոտ անհավասարության զգացում կա, նույնիսկ խնդիրների առումներով։ Բոլոր շրջաններում կան խնդիրներ, բոլորը հասկանում են, որ դրանք ընդհանուր խնդիրներ են՝ կապված երկրի սոցիալ-տնտեսական վիճակի հետ, սակայն էթնիկ փոքրամասնությունների դեպքում առկա խնդիրներին ավելանում են իրենց խնդիրները։ Ուստի որոշ մարդիկ որոշում են, որ այդ խնդիրները լուծելու համար պետք է լքել Վրաստանը։

– Ինքնաիրացման հետ կապված այս խնդիրները, ըստ Ձեզ, կապված են ազգանվան, ծագման հետ, թե՞ դա ընդհանուր համակարգային երեւույթ է։ Արդյո՞ք արդարացված է այն կարծրատիպը, որ եթե վրացի չես, ապա Վրաստանում քեզ դժվար է ինքնաիրացվել։

– Եթե վրացի չես, ապա քեզ համար դժվար է ինքդ քեզ իրացնել ողջ մնացյալ Վրաստանով։ Մեր շրջանում գուցե ավելի հեշտ է, իսկ շրջանից դուրս՝ ավելի դժվար։ Օրինակ, հայերն ինքնաիրացվում են Թբիլիսիում, նրանք շատ են, այնտեղ ունեն յուրահատուկ թբիլիսյան ենթամշակույթ, շատ գրավիչ, ես կասեի, և Ջավախքում։ Բայց Թբիլիսիից դուրս, Ջավախքից դուրս նրանք իրենց հարմարավետ չեն զգում։

Սա շատ վատ է և դա պետք է վերացնել։ Իհարկե, Վրաստանում կան որոշ խոչընդոտներ։ Կարծում եմ, որ այս խոչընդոտները կապված են էթնիկ պատկանելության, կրոնի հետ: Սովետի ժամանակ կրոնը ոչնչացվեց, և դրա անկումից հետո ունեցանք և՛ էթնիկ ազգայնականություն, և՛ կրոնական ազգայնականություն, և այս երկու զենքերը հայտնվեցին պետության ձեռքերում։ Եթե 19-րդ դարում Վրաստանը ժամանակին ապրում էր կրոնական ազգայնականություն և դիմակայում էր իսլամական աշխարհի մարտահրավերներին, ապա Ռուսական կայսրության օրոք ապրում էր էթնիկ ազգայնականություն, հիմա 21-րդ դարն է, և մեզ համար ամենակարևորը պետք է լինի քաղաքացիությունը, կոպիտ ասած՝ քաղաքացիական ազգայնականությունը, մեզ միավորում է ոչ թե կրոնը, ոչ թե լեզուն, էթնիկ պատկանելությունը կամ մշակույթը, այլ մեր քաղաքացիությունը՝ բոլոր քաղաքացիները հավասար են։ Սա այսօր Վրաստանի խնդիրն է, որ բոլորը հավասար են, բայց վրացիներն ավելի հավասար են, քան մյուսները։ Դա ոչ բոլորի մոտ է, բայց շատերի մոտ կա, թեև գնալով փոքրանում է։ Հասարակության մյուս հատվածը պետք է դիմադրի էթնիկ ազգայնականությանը, և մենք գնում ենք այդ ուղղությամբ։

– Որո՞նք են այն հիմնական գործոնները, որոնք պետք է հաշվի առնել բոլոր դժվարությունները հաղթահարելու համար:

– Քարոզչությունը դպրոցներում, բուհերում, հեռուստատեսության միջոցով։ Ամենակարևորը՝ քաղաքական գործիչներին դա պետք է սովորեցնել հատուկ դասընթացների միջոցով, որպեսզի նրանք մշտապես ընդգծեն քաղաքացիությունը, քաղաքացիական հավասարությունը: Այդ իսկ պատճառով ես այդպես կոչեցի իմ նախարարությունը, մինչ այդ այն կոչվում էր «Վերաինտեգրման նախարարություն» և նկատի ուներ միայն աբխազներին և օսերին։ «Վերաինտեգրումը» ես փոխարինեցի «Հաշտեցումով» և ավելացրեցի երկրորդ մասը՝ քաղաքացիական իրավահավասարությունը։ Ես ասացի, մենք ունենք 2 խնդիր՝ չլուծված խնդիրներն այն քաղաքացիների հետ, ովքեր չեն ցանկանում ապրել մեզ հետ, ինչպես նաև չլուծված խնդիրներն այն քաղաքացիների հետ, ովքեր ցանկանում են ապրել մեզ հետ և հպարտանում են իրենց հայրենիքով՝ Վրաստանով և ցանկանում են ապրել այստեղ՝ արժանապատիվ կերպով՝ թե՛ հայերը, թե՛ ադրբեջանցիները: Իրենց համար ստեղծել եմ երկրորդ մասը՝ քաղաքացիական հավասարություն, ոչ թե ազգային, ոչ թե կրոնական, այլ քաղաքացիական հավասարություն։ Հենց այս դիրքորոշումը պետք է անընդհատ աշխատի, դա պետք է ասել հռետորաբանության մակարդակով, պետք է անպայման խոսեն հայկական և ադրբեջանական ծագում ունեցող խոսնակները։ Նրանք պետք է խոսեն հեռուստատեսությամբ, պետք է մասնակցեն բանավեճերի։ Քանի՞ նախարար գիտենք ազգային փոքրամասնություններից՝ ոչ մի: Սերգեենկոն, որը նույնպես էթնիկ վրացի է, նրա հին նախնիները վրացացել են։ Բայց մենք պետք է տեսնենք հիմնական էթնիկ փոքրամասնությունների ներկայացուցիչներին։ Որպեսզի մարդիկ տեսնեն դրանք, լսեն, որ Վրաստանը շատ բազմազան է։ Չկա այնպիսի առաջադեմ քաղաքականություն, որ իշխանությունները խրախուսեն այս ամենը։ Ուստի պետք է աշխատել, որ մեր քաղաքացիները զգան, թե ինչ են մտածում իրենց մասին, այլ խնդիր է, որ ինչ-որ բան չի ստացվում, նրանք արդեն կհասկանան, որ սրա մեջ վատ բան չկա, բայց պետք է զգան, որ իշխանությունը մտածում է իրենց մասին։

Ամբողջական հարցազրույցը` Jnews.ge կայքում