«Դաշնակցության գործած սխալները»

Իրօք Դաշնակցութեան աններելի սխալներէն հիմնականը այն է, որ ան բնաւ ամբոխավար, շշմեցուցիչ եւ շուկայական կուսակցութիւն մը չհանդիսացաւ իր 128 տարուան մաքառումի ամբողջ կենսափորձին ընթացքին:

Կ՛երեւի ռազմավարական աններելի սխալներ էին Դաշնակցութեան կողմէ` առաջնահերթութեան վերածելը Արցախի ազատագրումը, վիրահայութեան անկաշկանդ գոյատեւումը, Հայ դատը, հայ-թրքական արձանագրութիւններու տապալումը, Հայաստանի պետական հիմքերու ամրապնդումը, հայոց բանակի մարտունակութիւնը, ոչ մէկ թիզ հող զիջիլը, զոյգ պետութեանց սահմաններու անվտանգութիւնը եւ ժողովրդավարութեան ամրապնդումը Հայաստանի մէջ:

Այլեւ, կ՛երեւի, որ Դաշնակցութեան ժողովրդականութեան, հեղինակութեան եւ վարկի աճի ապահովման համար պէտք էր առաջին հերթին հրաժարիլ Արցախի, Ջաւախքի, Արեւմտահայաստանի, Հայ դատի, Հայոց ցեղասպանութեան միջազգային ճանաչման եւ հատուցման պահանջատիրական քաղաքականութենէն, իսկ ներքին առումով, ընկերային արդարութեան, ներքին հարստութեան եւ արտադրութեանց հաւասար եւ արդար բաշխման քաղաքականութենէն: Ու ապա հրատապ օրակարգի վերածուէր Դաշնակցութեան կողմէ սեռային ազատականութեան, փոքրամասնութեանց իրաւունքներու պաշտպանութեան, զանազան աղանդներու ազատ գործելու եւ շարժելու իրաւունքը, որոնք հաւանաբար նուազ կարեւոր արժէքներ չեն, անկասկած, մանաւանդ ազատ եւ ժողովրդավար նոր Հայաստանի մէջ: Ի դէպ, չես գիտեր` ինչո՞ւ, իւրաքանչիւր անգամ, որ տուեալ փոքրամասնութեանց իրաւունքներու պաշտպանութեան նիւթերու արծարծումը կը կատարուի, անվարան կը վերյիշենք վաստակաւոր ընկեր Սարգիս Զէյթլեանի հետեւեալ սրբազան խօսքը. «Լաւ ազգի կորիզը, լաւ ընտանիքն է»:

Դաշնակցութիւնը հաւանաբար սխալ գործեց ապազգայնացման, ապաքաղաքականացման, ճակատագրապաշտութեան եւ պարտուողականութեան դէմ պայքարելով, արդեօք փոխարէնը պէտք էր կո՞ւլ տար այդ բոլորը:

Դաշնակցութեան սխալներուն շարքին էր նաեւ այն հանգամանքը, որ ան բնաւ ներհայաստանեան, ներկուսակցական եւ ներքաղաքական գայթակղութիւններով սնանող եւ ուռճացող կուսակցութիւն մը չեղաւ, ան բնաւ չառաջնորդուեցաւ քաղաքական նախապաշարումով, վրէժխնդրութեամբ եւ քաղաքական հաշուեյարդարի տրամաբանութեամբ, ոչ ալ նեղ կուսակցական հաշիւներու համար քաղաքական աժան շահարկումներու դիմեց տեսակ մը խաբուսիկ, ժամանակաւոր ժողովրդականութիւն եւ ընտրազանգուած մը ապահովելու համար: Ըսուածին իբրեւ ապացոյց` վերյիշենք, որ երբ Դաշնակցութեան գրասենեակները փակող, հալածող, վտարող, հարուածող, ՀՀ առաջին նախագահին ներեց Դաշնակցութիւնը եւ զայն ընդունեց իր վերաբացուած գրասենեակներուն մէջ եւ 2008-ի մարտ 2-ին «Երկիր Մետիա»-ն ուղիղ եթեր տրամադրեց իբրեւ դէպքերը լուսաբանող ասուլիս յանուն խօսքի ազատութեան եւ ներազգային հանդուրժողականութեան, նոյն տրամաբանութեամբ ալ պէտք է դիտարկել, ՀՀ երկրորդ նախագահի «Երկիր Մետիա»-էն ընձեռուած առիթը. ո՛չ պակաս, ո՛չ աւելի:

Դաշնակցութիւնը հաւանաբար սխալ գործեց 90-ականներու օրհասական օրերուն, երբ անդրկովկասեան շրջանային եւ տարածաշրջանային ուժերու վերադասաւորման փուլին եւ այդ թոհուբոհին մէջ, երբ վերջին երեսուն տարին, հակառակ բազմաթիւ դժուարութիւններուն եւ զինք առաջնորդող քաղաքական դիրքորոշումներուն հանրութեան կողմէ թիւրըմբռնման, ան ներհայաստանեան քաղաքական կեանքին մէջ տեւաբար առաջնորդուեցաւ հիմնարար հետեւեալ սկզբունքներով. ազգային անվտանգութիւն, ներքաղաքական կայունութիւն, հանդուրժողականութիւն  եւ անդորրութիւն, ազգային միասնականութիւն, ազգային արժէքային համակարգի ամրապնդում եւ հայ ժողովուրդի անժամանցելի իրաւա-պատմաքաղաքական իրաւունքներու ձեռքբերման մարտավարութեան որդեգրում:

Նոյնպէս սխալ է, կ՛երեւի, Դաշնակցութեան կողմէ ազգ եւ հայրենիք հասկացողութիւնները ամէն ինչէ վեր դասելը եւ զանոնք գերագոյն արժէքի վերածելը:

Դաշնակցութիւնը անկասկած շարք մը այլ սխալներ ալ գործեց ներհայաստանեան քաղաքական առումով` տարուելով իր ընկերվարական համոզումներէն, երբ ընկերային անմխիթար խաւի իրաւունքներու պաշտպանութեամբ հանդէս կու գար համապատասխան սերտողութիւններով, առաջարկներով եւ ընկերատնտեսական առարկայական առաջադրանքներով կանոնակարգելու մրցակցային անխնայ ազատ շուկան եւ բոլորովին երկիրը չյանձնելու դրամագլուխի շրջանակներու տրամադրութիւններուն եւ որոշ լուծումներ որոնելու անհատի, փոքր եւ միջին ձեռներէցութիւններու իրաւունքներու պաշտպանութեան առումով:

Սխալ գործեց, երբ ան առնուազն համահեղինակ հանդիսացաւ երկքաղաքացիութեան օրինագիծի որդեգրման, սփիւռքի նախարարութեան եւ սփիւռք-Հայաստան առաւել արդիւնաւէտ գործունէութեան ծաւալման, երկրի ամենակարեւոր իրադարձութեան` սահմանադրութեան փոփոխութեան, ընտրական օրինագիծի համեմատաբար աւելի արդար, ժողովրդավար, արդիական տարբերակի մը ընդունման` հակառակ տակաւին յամեցող անհրաժեշտ որոշ փոփոխութիւններու հրատապութեան:

Սխալ գործեց, երբ ան առնուազն նպաստեց հայ-թրքական եւ ֆութպոլային պարտուողական դիւանագիտութեան քաղաքականութեան տապալման, ներհայաստանեան քաղաքական մշակոյթի զարգացման, բայց, ափսո՜ս, արմատախիլ չեղան սեւ ու սպիտակի հասկացողութիւնները, Արցախեան բանակցութիւններու ընթացքին անզիջող կեցուածքներով հանդէս գալու մարտավարութեան ամրապնդման, Ցեղասպանութեան 100-ամեակի համապետական յուշագրի մշակման:

Սխալ էր նաեւ Դաշնակցութեան կողմէ վերապահութիւն արձանագրելը նոր Հայաստանի կառավարութեան ներկայացուցած պարտադիր կուտակայինի տարբերակի առումով եւ ի զուր մտահոգուիլը, որ տարեկան  շուրջ 2 միլիառ տոլարի հասնող գումարներ պիտի յանձանձուին միջազգային ընկերութիւններու կողմէ, որոնց երկարաժամկէտ ապահովութիւնը ոչ ոք ունի` բացի անխնայ եւ անողոք միջազգային շուկաներէն:

Տակաւին սխալ է նաեւ Դաշնակցութեան հանք-արդիւնաբերութեան ոլորտի նկատմամբ մօտեցումները եւ մտահոգութիւնները, յատկապէս, Ամուլսարի նման, բնութիւնը ապականելու առընթեր, զայն եւ այլ նմանօրինակ գործառոյթներ յանձնելը միջազգային ընկերութիւններու տնօրինման, որոնք ուղղակի կը հովանաւորուին որոշ դեսպանատուներու կողմէ:

Այլեւ, կ՛երեւի, որ պէտք էր կառուցողական մօտենալ, թէ Միացեալ Նահանգներու ազգային անվտանգութեան պետի Ճոն Պոլթընի կողմէ կատարուած ռազմաքաղաքական քողարկուած թելադրանքներուն, թէ ալ գրկաբաց ընդունիլ երկրի տնտեսութեան վրայ օրէ օր աւելի աճող արտաքին հակակշիռները:

Արդարեւ, ինչ կը վերաբերի Դաշնակցութեան հասցէին ուղղուած անհիմն, շինծու մեղադրանքներուն եւ անհաշիւ ցեխարձակումներուն, թէ իբր Դաշնակցութիւնը լծակից եղած է քրէաօլիկարխիկ իշխանութիւններու, հոս պարզապէս պատմութեան համար վերյիշենք, որ հաւանաբար սխալ մը եւս գործեց ՀՅ Դաշնակցութիւնը, երբ ան թէ՛ 2008-ի եւ թ՛ 2013-ի նախագահական ընտրութիւններուն ան սատար չհանդիսացաւ Սերժ Սարգիսեանի թեկնածութեան, այլ ներկայացաւ ինքնուրոյն առաջադրանքներով եւ սեփական թեկնածուով` յանձինս ընկեր Վահան Յովհաննիսեանի:

Փաստօրէն, իրականութեան մէջ, հակառակ Դաշնակցութեան հասցէին ուղղուած անհիմն մեղադրանքներուն եւ կատարուած ապատեղեկատուական հսկայական ճիգին, պէտք է ըսել, որ ՀՅ Դաշնակցութիւնը տեւաբար հանդէս եկաւ ինքնուրոյն քաղաքական դէմքերով ու առաջադրանքներով եւ բնաւ չնոյնացաւ որեւէ փուլի որեւէ իշխանութեան հետ:

Այլեւ իր գործունէութեան եւ էութեան իմաստը եւ յաջողութեան առանցքը նկատեց` անկախ օրուան նախագահէն, վարչապետէն, կառավարութեան ձեւաչափէն, հիմնականը երկիրը պահել անդորր, կայուն, անվտանգ, անզիջող, կարելի եղածին չափ ընկերային արդար, եւ ամէնէն էականը, որ հայրենիքը մնայ ազգային քաղաքական ուղղուածութեան ոլորտին մէջ:

Դաշնակցութիւնը, կ՛երեւի, սխալ գործած է սկզբունքի վերածելով եւ պատրաստակամութիւն յայտնելով յանուն ազգային ու պետական գերագոյն շահերու պաշտպանութեան համար յանձնառու կերպով համագործակցիլ ցանկացած իշխանութիւններու հետ, ինչպէս որ վերջին փուլին Դաշնակցութեան մասնակցութեան պարագան էր նոր Հայաստանի իշխանութիւններուն հետ, որովհետեւ խօսքը եւ գործը այս պարագային կը վերաբերի հայրենիք կերտելու եւ ոչ թէ սովորական ժամանակներու եւ փուլերու սովորական քաղաքականութեամբ զբաղուելու: Որովհետեւ Դաշնակցութիւնը համազգային կուսակցութիւն է եւ իր գլխաւոր առաքելութիւնը բոլոր պայմաններու եւ ժամանակներու մէջ Հայաստանի եւ սփիւռքի ազգային անվտանգութեան, արժանապատուութեան եւ ինքնութեան առկայ բոլոր խնդիրները փորձել լուծել է:

Կուսակցութիւնը հաւանաբար աւելի մեծ սխալ մը գործեց, երբ որոշեց 2009-ին դուրս գալ կառավարութեան կազմէն եւ շարունակել քաղաքական գործունէութիւն ծաւալել ամբողջ 9 տարուան ընթացքին, ընդդիմութեան շարքերէն ներս, ընդդիմադիր քաղաքական եւ հասարակական դաշտը հաւաքելով, ժողովրդային լայն զանգուածներու պահանջները, ակնկալութիւնները եւ խնդիրները կազմակերպելով եւ բանաձեւելով օրին քառեակի շրջանակներէն ներս, ի խնդիր առկայ բոլոր խնդիրներու լուծումներ ապահովելու, ընկերատնտեսական, ռազմաքաղաքական, ժողովրդավարական, ընտրական օրինագիծին եւ ամէնէն էականը` սահմանադրութեան փոփոխութեան, որ ամէնէն ապահով կռուանն է հայկական պետականութեան:

Դաշնակցութիւնը միայն 2017-ին վերադարձաւ համաձայնական կառավարութեան կազմին մէջ, երբ օրուան իշխանութիւնները ընդունեցին կեանքի կոչել Հայաստանի Գերագոյն մարմինին կազմած 7 կէտերէ բաղկացած քաղաքական պահանջ առաջադրանքները:

Իսկ նոյն տարուան ապրիլին տեղի ունեցաւ ԼՂՀ քառօրեայ կայծակնային պատերազմը երկիրը եւ համայն հայութիւնը հազիւ իրենք զիրենք վերագտնելու ընթացքին, տակաւին քառօրեայ պատերազմի վէրքերը չսպիացած, երկրի կայունութիւնը դարձեալ խաթարման ենթարկուեցաւ, երբ տեղի ունեցաւ «Սասնայ ծռեր»-ու ՊՊԾ գունդի գրաւման դէպքը, որ խնդրոյ առարկայ պիտի դարձնէր հայրենիքի անդորրութիւնը եւ հարուած տար երկրի միջազգային հեղինակութեան, բան մը, որ օրուան իշխանութիւններուն առնուազն ամլութիւնը բնաւ չնպաստեց արմատախիլ ընելու հասարակական կեանքէն ներս զինեալ  դրսեւորումներու երեւոյթը` իբրեւ վերջին տարբերակ գոյութիւն ունեցող արդար ժողովրդային ընդվզումները եւ քաղաքական պահանջները իրականացնելու առումով:

Ի դէպ, այս պարագային ալ Հայաստանի Գերագոյն մարմինը սխալ գործեց, երբ անմիջապէս յորդորեց երկխօսութիւն` կողմերու միջեւ, քաղաքական խաղաղ պայմաններու ընդմէջէն գոյութիւն ունեցող բոլոր հարցերը լուծելու, որպէսզի կացութիւնը աւելի չսրի եւ երկրին անդորրութիւնը չվտանգուի` մէկ կողմէ դատապարտելով յատկապէս հայրենիքի եւ ընդհանրապէս ժողովրդավար երկիրներու մէջ զինեալ դրսեւորումներու առկայութիւնը, իսկ միւս կողմէ` դատապարտելով իշխանութեան վերջին տարիներուն քաղաքական եւ ընկերատնտեսական ընդհանուր անփառունակ քաղաքականութիւնը, երբ ուրիշներ փողոցը հրահրելու, մթնոլորտը շիկացնելու, իրենց անձնական նեղ հաշիւները ամէն ինչէ վեր դասելով եւ ցուցարարները մոլորեցնելով` արկածախնդրութեամբ կը զբաղէին:

Այնպէս որ, Դաշնակցութիւնը իր քաղաքական ինքնատպութեամբ, իւրայատկութիւններով, հարուստ, քաղաքական եւ յեղափոխական  կենսափորձով, արժանապատիւ գործունէութեամբ, հակառակ ներքին եւ արտաքին ճնշումներուն, ցեխարձակումներուն եւ իր դէմ յայտարարուած արդիական քարոզչական աննախընթաց պատերազմին,  անսակարկ նուիրումով պիտի շարունակէ գործել հզօր, բարգաւաճ եւ ժողովրդավար նոր Հայաստանի կերտման ի խնդիր:

ՄԵԼԻՔ ԳԱՐԱԳԱՒՈՐԵԱՆ, «Ազդակ» , Բեյրութ