Իրանն աջակցում է դեպի Արցախ հայերի վերադարձի ցանկացած իրավական մեխանիզմի․ «Որոտան-3» միջազգային փորձագիտական ֆորում

Մարտի 9-14-ը «Հայկական նախագիծ» գիտակրթական հասարակական կազմակերպության կողմից անցկացվել է «Որոտան-3» ամենամյա միջազգային փորձագիտական ֆորումը։ Սույն ձևաչափը ծառայում է որպես փորձագիտական, քաղաքացիական և տնտեսական երկկողմ և բազմակողմ երկխոսությունը խթանելու հարթակ՝ ներառելով մասնագիտական քննարկումներ, մեդիաարշավներ և պատմամշակութային այցելություններ:

«Որոտան-3» ֆորումի շրջանակներում իրանցի փորձագետներ Մաջիդ Քարիմիի և Էհսան Մովահեդյանի մասնակցությամբ կայացել են կլոր սեղան-քննարկում՝ մասնակցությամբ հայ փորձագետների, պանելային քննարկում, հանդիպում ՀՀ ԱԺ «Հայաստան» խմբակցության մի խումբ պատգամավորների հետ։ Իրանցի հյուրերը հայկական առաջատար լրատվականներում հանդես են եկել հարցազրույցներով, ինչպես նաև դասախոսություններով Հայկական համալսարանի ունկնդիրների և շրջանավարտների համար։ Մարտի 13-ին ֆորումի աշխատանքները շարունակվել են Սյունիքի մարզի Գորիս քաղաքում, որտեղ իրանցի փորձագետներն ունեցել են ազատ զրույցի ձևաչափով հանդիպում-քննարկում՝ մասնակցությամբ Գորիս քաղաքից և շրջակա գյուղերից ժամանած մտավորականների, գիտնականների, ուսանողների, հասարակական և քաղաքական ակտիվիստների։

«Որոտան-3» միջազգային փորձագիտական ֆորումն ընդունել է ամփոփիչ հայտարարություն, որ ներկայացվում է ստորև։

«Որոտան-3» միջազգային փորձագիտական ֆորումի ամփոփիչ հայտարարությունը

1․ Ադրբեջանի կողմից 2020 թ․ և 2023 թ․ Արցախի դեմ ագրեսիաների հետևանքով երկրամասը ներկայումս Ադրբեջանի կառավարության վերահսկողության տակ է։ Այս իրողությունը վերաբերելի է ոչ միայն Հայաստանին, այլև Իրանին, քանզի վերջինս Արցախը դիտարկում էր որպես տարածաշրջանում անվտանգության և ռազմավարական խորության հենասյուն։

2․ Հայաստան-Իրան միջպետական հարաբերությունները պետք է որակական աճ ապրեն՝ հասնելով ռազմավարական համագործակցության մակարդակի։

3․ Իրանի կարմիր գծերը, մասնավորապես՝ վերջինիս հաստատակամ դիրքորոշումը տարածաշրջանում, այդ թվում՝ Հայաստանի Սյունիքի մարզում, սահմանների փոփոխության անթույլատրելիության վերաբերյալ, մնում են անփոփոխ։ Այնուամենայնիվ, հայաստանյան հանրության շրջանում այս առումով կա անորոշություն և անհստակություն։ Առկա է աճող մտահոգություն, որ ՀՀ և Իրանի հակառակորդները կարող են օգտվել իրավական աճպարարությունից՝ Իրանի կարմիր գծերի փաստացի խախտումը ներկայացնելով որպես այսպես կոչված հայ-ադրբեջանական համաձայնություն, ինչպես եղավ Տավուշում սահմանազատման գործընթացի ժամանակ, որը խաթարեց Հյուսիս-Հարավ միջանցքի անվտանգությունը։

4․ Իրանի կարմիր գծերի պաշտպանությունն անխզելիորեն կապված է Արցախի հետ։ Իրանն աջակցում է դեպի Արցախ հայերի վերադարձի ցանկացած իրավական մեխանիզմի, մանավանդ որ այս հարցը լայն առումով ուղիղ ազդեցություն ունի տարածաշրջանի անվտանգային ճարտարապետության վրա։

5․ Իրանը և Հայաստանը պետք է տարբերակում դնեն փախստականների վերադարձի օրինական իրավունքի և ժողովրդագրական ծավալապաշտության քաղաքականության միջև, որ վարում են Թուրքիան և Ադրբեջանը՝ քողարկելով այն «փախստականների վերադարձի իրավունքի» անվան տակ։

6․ Քաղաքական կեղծ պատումները և ապատեղեկատվությունը վնասում են ինչպես Հայաստանին, այնպես էլ Իրանին։ Նման պատմակեղծարարության ճարտարապետները, որոնց աջակցում են արևմտյան որոշ կառավարություններ և վերջինիս արբանյակ Թուրքիան, փորձում են ի շահ իրենց նենգափոխել տարածաշրջանային իրողությունները։ Այս առումով Հայաստանը և Իրանը պետք է հստակ կեցվածք որդեգրեն՝ ընդդեմ Արցախում Ադրբեջանի կողմից շարունակվող մշակութային ցեղասպանության, ինչպես նաև իրանական մշակութային և քաղաքակրթական արժեքները սեփականաշնորհելու ադրբեջանական փորձերի։

7․ Թուրքիան շարունակում է մնալ Ադրբեջանի հիմնական աջակիցը, և միայն Իրանի ու Ռուսաստանի միացյալ ջանքերը կարող են զսպել տարածաշարջանում Թուրքիայի ախորժակը։ Փորձագիտական համայնքները (մանավանդ՝ Հայաստանում) պետք է խրախուսեն Մոսկվայի և Թեհրանի միջև երկխոսությունը՝ նպաստելով փոխըմբռնման և վստահության կառուցմանը։

8․ Փոխադարձ ճանաչողությունը հիմնաքարային դեր ունի երկու երկրների միջև հարաբերությունների ուժեղացման գործում։ Արևելագիտության հայկական դպրոցը շարունակում է առանցքային դեր խաղալ Հայաստանում Իրանի՝ որպես պատմական և ռազմավարական գործընկերոջ ճանաչողության հարցում։

9․ Մենք՝ որպես հայ և իրանցի անկախ փորձագետներ, կոչ ենք անում հիմնարար բանակցություններ վարել Հյուսիս-Հարավ միջանցքի (Օմանի ծովից և Պարսից ծոցից մինչև Սև ծով) բացման և այս նախագծի ճանապարհային ենթակառուցվածքն ավարտին հասցնելու համար երկու կողմերի էական ներգրավման շուրջ։

10․ Սիրիայում ընթացող ցեղասպանությունը Թուրքիայի ցեղասպանական քաղաքականության շարունակությունն է, որի արմատները հասնում են մինչև Օսմանյան կայսրություն։ Այս քաղաքականության անպատժելիությունը թույլ է տալիս Թուրքիային շարունակելու ցեղասպանություններ գործել նաև մեր օրերում։

11․ «Որոտան» ֆորումի ձևաչափը ներուժ ունի տարածվելու դեպի Վրաստան և Հնդկաստան։ Սրանից զատ՝ Ռուսաստանը պետք է պահպանի այս հարթակում ակտիվ դերակատարումը։

Ներկայացնում ենք նաև հայտարարության ռուսերեն տարբերակը

Иран поддерживает любой правовой механизм возвращения армян в Арцах: международный экспертный форум «Воротан-3»

С 9 по 14 марта научно-образовательная общественная организация «Армянский проект» провела ежегодный международный экспертный форум «Воротан-3». Этот формат служит платформой для продвижения двустороннего и многостороннего экспертного, гражданского и экономического диалога, включая профессиональные дискуссии, медиа-кампании, а также исторические и культурные визиты.

В рамках форума «Воротан-3» состоялся круглый стол с участием иранских экспертов Маджида Карими и Эхсана Мовахедяна и армянских экспертов, панельная дискуссия, а также встреча с группой депутатов фракции «Армения» НС РА. Иранские гости дали интервью ведущим армянским СМИ, а также выступили с лекциями перед студентами и выпускниками Армянского университета. 13 марта форум продолжился в городе Горис Сюникской области, где иранские эксперты провели встречу-дискуссию в формате свободной беседы с участием представителей интеллигенции, ученых, студентов, общественных и политических активистов города Горис и окрестных сел.

Международный экспертный форум «Воротан-3» принял итоговое заявление, которое представлено ниже.

Итоговое заявление международного экспертного форума «Воротан-3»

1. В результате агрессий Азербайджана против Арцаха в 2020 и 2023 годах регион в настоящее время находится под контролем правительства Азербайджана. Эта реальность релевантна не только для Армении, но и для Ирана, поскольку последний рассматривает Арцах как компонент безопасности и стратегической глубины в регионе.

2. Межгосударственные отношения Армения-Иран должны пережить качественный рост, достигнув уровня стратегического сотрудничества.

3. Красные линии Ирана, в частности, твердая позиция данной страны о недопустимости изменения границ в регионе, в том числе в Сюникской области Армении, остаются неизменными. Однако в армянской общественности по этому поводу наблюдается неопределенность и отсутствие ясности. Растет обеспокоенность тем, что противники Армении и Ирана могут использовать юридические маневры, чтобы представить фактическое нарушение Ираном красных линий как так называемое армяно-азербайджанское соглашение, как это произошло во время процесса демаркации в Тавуше, что поставило под угрозу безопасность коридора Север-Юг.

4. Защита красных линий Ирана неразрывно связана с Арцахом. Иран поддерживает любой правовой механизм возвращения армян в Арцах, тем более, что этот вопрос имеет прямое влияние на архитектуру безопасности региона в более широком смысле.

5. Ирану и Армении следует четко различать законное право на возвращение беженцев и политику демографической экспансии, которую Турция и Азербайджан маскируют под «право на возвращение беженцев».

6. Политические ложные нарративы и дезинформация наносят вред как Армении, так и Ирану. Архитекторы подобной исторической фальсификации, поддерживаемые некоторыми западными правительствами и их сателлитом Турцией, пытаются исказить региональные реалии в собственных интересах. В этой связи Армения и Иран должны занять четкую позицию против продолжающегося культурного геноцида со стороны Азербайджана в Арцахе, а также попыток Азербайджана приватизировать иранские культурные и цивилизационные ценности.

7. Турция остается главным сторонником Азербайджана, и только совместные усилия Ирана и России могут обуздать аппетит Турции в регионе. Экспертные сообщества (особенно в Армении) должны поощрять диалог между Москвой и Тегераном, способствуя взаимопониманию и укреплению доверия.

8. Взаимное понимание играет основополагающую роль в укреплении отношений между двумя странами. Армянская школа востоковедения продолжает играть ключевую роль в признании Арменией Ирана в качестве исторического и стратегического партнера.

9. Мы, как независимые армянские и иранские эксперты, призываем к проведению принципиальных переговоров по открытию коридора Север-Юг (от Оманского моря и Персидского залива до Черного моря) и существенному вовлечению обеих сторон в завершении дорожной инфраструктуры этого проекта.

10. Продолжающийся геноцид в Сирии является продолжением геноцидной политики Турции, корни которой уходят во времена Османской империи. Безнаказанность этой политики позволяет Турции продолжать совершать геноциды в наши дни.

11. Формат форума «Воротан» имеет потенциал распространения на Грузию и Индию. Помимо этого, Россия должна сохранять активную роль на этой платформе.