Տարածաշրջանային հիմնահարցերի քննարկումը՝ «Հայ Դատն այսօր» 13-րդ խորհրդաժողովում

Աղբյուրը՝ arfd.am

«alikonline.ir» – Թեհրանի Հայ Դատի յանձնախբի նախաձեռնութեամբ, նոյեմբերի 16-ին եւ 17-ին Իրանի Հայ արհեսատւորների միութեան «Արամ Մանուկեան» սրահում տեղի ունեցաւ «Հայ Դատն այսօր» 13-րդ խորհրդաժողովը, որը խորագրւած էր «Հայ Դատը տարածաշրջանային վերջին իրադարձութիւնների համատեքստում:

Երկու օր տեւած համապարփակ եւ բովանդակալից քննարկումների ընթացքում անդրադարձ կատարւեց Մերձաւոր Արեւելքում ծաւալւող աշխարհաքաղաքական իրադարձութիւններին եւ դրանց հնարաւոր ազդեցութեանը Հայ Դատի պահանջատիրական պայքարի գործընթացի, ինչպէս նաեւ Հայաստանի, Արցախի եւ ողջ հայութեան վրայ:

Զեկուցաբերները փորձեցին վեր հանել հիմնական խնդիրները, առանձնացնել մարտահրաւէրները եւ մատնանշել դրանց յաղթահարման հնարաւոր ուղիները:

«Հայ Դատն այսօր» 13-րդ խորհրդաժողովին, որպէս զեկուցաբերներ հանդէս եկան Հայաստանից, Արցախից, Լիբանանից եւ Թուրքիայից հրաւիրւած ՀՅԴ Բիւրոյի անդամ, Բիւրոյի Հայ Դատի եւ քաղաքական հարցերով գրասենեակի պատասխանատու Կիրօ Մանոյեանը, ԵՊՀ միջազգային յարաբերութիւնների եւ դիւանագիտութեան ամբիոնի վարիչ, ԵՊՀ Հայագիտական կենտրոնի հայ-քրդական առնչութիւնների բաժնի վարիչ Վահրամ Պետրոսեանը, քաղաքագէտ, «Գլոբալիզացիայի եւ տարածաշրջանային համագործակցութիւնների վերլուծական կենտրոն»-ի տնօրէն Ստեփան Գրիգորեանը, ԵՊՀ իրանգիտութեան ամբիոնի դասախօս Արմէն Իսրայէլեանը, ԼՂՀ ԱԺ փոխնախագահ, Արցախի ՀՅԴ ԿԿ-ի անդամ Վահրամ Բալայեանը, Լիբանանի Հայ Դատի յանձնախմբի նախագահ, «Ազդակ» օրաթերթի միջազգային լուրերի խմբագիր Վահրամ Էմմիեանը, Լիբանանի Հայ Դատի յանձնախմբի անդամ Պետօ Դեմիրճեանը, Պոլսում տպագրւող «Ակօս» պարբերականի հայերէն բաժնի խմբագիր Բագրատ Էստուկեանը, ինչպէս նաեւ իրանահայ զեկուցաբերներ՝ Իսլ. խորհրդարանում Թեհրանի եւ հիւսիսային իրանահայութեան պատգամաւոր դոկտ. Կարէն Խանլարեանը, ազգային-հասարակական գործիչ Հենրիկ Խալոյեանը եւ Թեհրանի Հայ Դատի յանձնախմբի փոխնախագահ Գրիգոր Ղազարեանը:

Խորհրդաժողովին հիւրաբար ներկայ էին նաեւ Իրաքի Հայ Դատի յանձնախմբի ներկայացուցիչ Խաժակ Վարդանեանն ու Սիրիայ Հայ Դատի յանձնախմբի անդամ Սեւակ Գիւլվանէսեանը:

Թեմատիկ քննարկումներին յաջորդեց նոյեմբերի 17-ի երեկոյեան կազմակերպւած «Talk show»-ն, որի թեման էր «Անկախ Քուրդիստանը, տարածաշրջանային քարտէզի փոփոխութիւնը եւ դրանց ազդեցութիւնը Հայ Դատի հոլովոյթի վրայ»:

Հետաքրքիր եւ բազմաբնոյթ քննարկման ընթացքում «Talk show»-ի մասնակիցները՝ Կիրօ Մանոեանը, Ստեփան Գրիգորեանը, Վահրամ Պետրոսեանը, Արմէն Իսրայէլեանը, Բագրատ Էստուկեանը եւ Կարէն Խանլարեանը փորձեցին վեր հանել Իրաքեան Քուրդիստանում ընթացող իրադարձութիւնների բոլոր կողմերը, հնարաւոր զարգացումներն ու դրանց անմիջական ազդեցութիւնը տարածաշրջանի, ինչպէս նաեւ Հայ Դատի վրայ:

Խորհրդաժողովի եւ «Talk show»-ի մասին պատմող Սիւնէ Ֆարմանեանի պատրաստած մանրամաս ռեպորտաժը կը ներկայացնենք յաջորդիւ:

alikonline.ir

Տարածաշրջանային իրադարձութիւնները՝ «Հայ Դատն այսօր»-ի ոսպնեակից

Թեհրանի Հայ Դատի յանձնախմբի նախաձեռնութեամբ, նոյեմբերի 16-ին եւ 17-ին Իրանի Հայ արհեստաւորների միութեան «Արամ Մանուկեան» սրահում տեղի ունեցաւ «Հայ Դատն այսօր» 13-րդ խորհրդաժողովը, որը խորագրւած էր «Հայ Դատը տարածաշրջանային վերջին իրադարձութիւնների համատեքստում:

Թեհրանի Հայ Դատի յանձնախմբի նախաձեռնութեամբ, նոյեմբերի 16-ին եւ 17-ին Իրանի Հայ արհեստաւորների միութեան «Արամ Մանուկեան» սրահում տեղի ունեցաւ «Հայ Դատն այսօր» 13-րդ խորհրդաժողովը, որը խորագրւած էր «Հայ Դատը տարածաշրջանային վերջին իրադարձութիւնների համատեքստում:

«Խորհրդաժողովի բացումը կատարեց Հայ Դատի յանձնախմբի նախագահ Իսակ Իւնանէսեանը, որն էլ բեմ հրաւիրեց խորհրդաժողովի առաջին նախագահ «alikonline»-ի խմբագիր՝ Արամ Շահնազարեանին:
Արամ Շահնազարեանը նախ ներկայացրեց, թէ «Հայ Դատն այսօր» 13-րդ խորհրդաժողով համար ինչու է ընտրւել այս թեման եւ ինչ նպատակներ է հետապնդում խորհրդաժողովը, ապա ներկայացրեց խորհրդաժողովին հրաւիրւած հիւրերին՝ Հայաստանից, Արցախից, Լիբանանից, Իրաքից եւ Սիրիայից, իսկ յետոյ բեմ հրաւիրեց խորհրդաժողովի միւս նախագահներին՝ Վարուժ Յովհաննիսեանին եւ Դերենիկ Մելիքեանին:

Այնուհետեւ ամբիոն հրաւիրւեց Թեհրանի հայոց թեմի առաջնորդ Տ. Սեպուհ Ս. արք. Սարգսեանը, որն իր ելոյթում նշեց. «Հայ Դատը հաւատքին համազօր իրականութիւն է: Այն վստահութիւն ներշնչող իրականութիւն է, որն մեզ մղում է մտորելու, ուստի պէտք է բոլորս աշխատենք՝ իմաստութեամբ եւ մեր ժողովրդի նպատակը իրականացնելու ուղղութեամբ»:

Սրբազան Հօր ելոյթից, յետոյ ողջոյնի խօսքով հանդէս եկաւ ՀՅԴ Բիրոյի անդամ, Բիւրոյի Հայ Դատի եւ քաղաքական հարցերով գրասենեակի պատասխանատու Կիրօ Մանոյեանը, որն իր ելոյթում ողջունելով խորհրդաժողովի կազմակերպումը յայտնեց. ««Հայ Դատն այսօր»-ը, արդէն 13 տարի է ինչ գումարւում է եւ իսկապէս մեծ դերակատարութիւն ունի մեր քաղաքական մտածողութեան զարգացման ուղում, որտեղ յաճախ է բարձրացւում օրակարգային թեմաներ եւ պատահական չէ որ հէնց Թեհրանի Հայ Դատի յանձնախումբն է կազմակերպում նման խոհրդաժողովները, քանի որ Իրանը աշխարհաքաղաքան առումով շատ մօտ է եւ Հայաստանին եւ Արցախին հետեւաբար լաւատեղեակ է տարածաշրջանային զարգացումներին»:

ՀՅԴ Բիւրոյի անդամն արտայայտւելիս նշեց, որ «Հայ Դատն այսօր»-ի բարձրաձայնած խնդիրները արդիական բնոյթ են կրում եւ այն ցուցաբերում է մեր ժողովրդի հարցերն ու խնդիրները հիմնականում հէնց՝ արդիական իմաստով:

Բանախօսը՝ համոզւած լինելով հայ ժողովրդի մօտ կազմաւորւած համընդհանուր գիտակցութեանը, որն է՝ միացեալ հայրենիքի գաղափարը նշեց. «Հայ Դատը ոչ թէ լուծւելու հարց է, այլ, լուծւում է, քանի որ միացեալ հայրենիքի մէկ մասնիկը, որն է՝ Արցախը արդէն միացել է Հայաստանին, հետեւաբար մեզ մնում է լուծել Արեւմտեան Հայաստանի հարցը, որը պէտք է պահանջել Թուրքիայից»:
Կիրօ Մանոյեանի ելոյթին յաջորդեց Թեհրանի Հայ Դատի յանձանխմբի նախագահ Իսակ Իւնանէսեանի զեկոյցը, որի ընթացքում նա ներկայացրեց վերջին 2 տարիների ընթացքում յանձնախմբի ծաւալած գործունէութիւնն ու կատարած աշխատանքները:

Զեկուցաբերների թւում էր նաեւ Լիբանանի Հայ Դատի յանձնախմբի անդամ Պետօ Դեմիրճեանը, որը տարիներ շարունակ աշխատանք էր ծաւալել Եւրոպայի Հայ Դատի յանձնախմբի գրասենեակում:
Պետօ Դեմիրճեանն անդրադառնալով Եւրոպայի Հայ Դատի յանձնախմբերի ծաւալուն աշխատանքներին, որոնք գործում են Եւրոպայի տարբեր քաղաքներում յատկանշեց եւրոպայում Արցախի ճանաչման գործում ունեցած ուղղւածութիւնը, որն իրականացւում է տարբեր քարոզչական աշխատանքներով: Նա իր ելոյթում նշեց. «Այս տարի յաջողւեց կազմել խորհրդարանականների խմբեր, որոնք Արցախի հետ կը սկսեն համագործակցել, ինչն էլ կը նպաստի Արցախի ճանաչմանը»:

Հայ Դատի կենտրոնական գրասենեակի աշխատանքների զեկոյցը ներկայացրեց Կիրօ Մանոյեանը, որը համապարփակ ներկայացրեց Հայ Դատի կենտրոնական յանձնախմբի գործունէութիւնը:
Լայնածաւալ գործունէութեան զեկոյցը ներկայացնելիս նա նշեց. «Հայ Դատի կենտրոնական յանձնախումբն իր ծաւալուն աշխատանքներում օժանդակում է Հայոց Ցեղասպանութիւնը դատապարտող օրէնսդրական ակտերի ստեղծմանը տեղական, ֆեդերալ եւ միջազգային մակարդակներով, ուշադրութիւն հրաւիրում հայ ժողովրդի ինքնորոշման իրաւունքի խախտմանը»:

Մանոյեանը անդրադառնալով Հայ Դատի 100-ամեակից յետոյ առկայ մարտահրաւէրներին եւ հեռանկարին ընդգծեց այն փաստը, որ Հայ Դատն արդէն անցել է մի այլ փուլ որտեղ ճանաչումից բացի՝ օրակարգում առկայ է «հատուցման» հարցը, որի համոզմամբ, հէնց դրա ուղղւածութեամբ էլ աշխատում է յանձնախմբի կողմից ԱՄՆ-ում կեանքի կոչւած «Հայկական իրաւական» կենտրոնը:

Ըստ Կիրօ Մանոյեանի. «Կենտրոնն ազգային եւ միջազգային ատեանների ու հարթակների միջոցով փորձում է հասնել Հայոց Ցեղասպանութեան խնդրի արդարացի լուծմանը եւ պաշտպանել Արցախի անկախութեան իրաւունքը: Այն գտնւում է Վաշինգտոնում, եւ աշխատում է միջազգային ասպարէզում` ուշադրութիւնը սեւեռելով հատուցման հասնելու համար բոլոր հնարաւորութիւններին: Կենտրոնի վարչութեանն անդամակցում են թէ՛ Հայաստանից եւ թէ՛ սփիւռքահայ համայնքներից»:

Հայ Դատի եւ հայոց պահանջատիրութեան այժմեան փուլի քննարկումների մաս էր կազմում Կիրօ Մանոյեանի եւ Հենրիկ Խալոյեանի ելոյթները:

Հենրիկ Խալոյեանի համոզմամբ. «Հայ ժողովրդի արդարացի դատի մի մասնիկը արդէն իրականացւել է: Սակայն, այսօր, մեր երիտասարդութեան մօտ առկայ է անորոշութիւն»:

Նա իր ելոյթում մէջբերեց Կոստան Զարեանի խօսքը. «Երբ ազգերը խեղճանում են եւ պատմական կարեւորութիւնից զրկւում նրանց արհամարհում են եւ կողոպտում»:

Հենրիկ Խալոյեանը կարեւորելով ազգային ռազմավարական ծրագրերը յայտնեց. «Չեմ կարող ազգային ռազմավարութիւնը տարանջատել Դաշնակցութեան գաղափարից, այն պէտք է ընդգրկի եւ համադրի հայ ազգային քաղաքական ընկերային հասարակական եւ մշակութային արժէքներ, նպատակներ, եւ գործունէութիւնը դառնայ ի խնդիր հայրենիքի ամրապնդման եւ ազգի ինքնահաստատման, այն պէտք է տարբերւի Հայաստանի պետական քաղաքականութիւնից եւ իր մէջ պարունակի նաեւ համազգային նպատակներ»:

Ըստ Խալոյեանի հատուցման մէջ պէտք է կիրառել 5 կարեւոր գործօն որոնք են՝ պատիժը, ճանաչում եւ յիշատակումը, ոճրագործ կառավարութեան գործընթացը, որն պէտք է ցուցաբերի աջակցութիւն հայերին եւ Հայաստանին, Թուրքիայի առողջացումը եւ գոյքի վերադարձը, որում ընդգրկւած է մահւան դիմաց փոխհատուցումը:

Հենրիկ Խալոյեանի զեկոյցին յաջորդեց նոյն թեմայով Կիրօ Մանոյեանի զեկոյցը, որում նա կենտրոնանալով Հայ Դատի՝ Թուրքիայից ունեցած պահանջներին ասաց. «Ըստ արւած ուսումնասիրութիւնների, ցեղասպանութիւնները կատարւում են մի պետութեան կողմից հէնց իր քաղաքացիների նկատմամբ, եւ դրա փոխհատուցումը չի սահմանւած միայն տարածքներով, սակայն մեր հողերի վերադարձն ամրագրւած է, որպէսզի ցեղասպանութեան հետեւանքները վերածւեն»:

Կիրօ Մանոյեանը իր ելոյթում անդրադարձաւ Սեւրի պայմանագրին, Վուդրօ Վիլսոնի իրաւարար վճռի կարեւորութեանը, ճանապարհային քարտէզ ունենալու անհրաժեշտութեանը եւ հայ-թուրքական արձանագրութիւններին:

Յատկանշական է, որ իւրաքանչիւր զեկուցաբերի ելոյթից յետոյ լսարանին հարցումների եւ տեսակէտների արտայայտման առիթ էր տրւում, որոնց արդիւնքում ընթանում էր բուռն քննարկումներ:
ՀՅԴ Բիւրոյի Հայ Դատի եւ քաղաքական հարցերի գրասենեակի պատասխանատուն պատասխանելով Սեւրի պայմանագրի իրաւական կարեւորութեան մասին հարցին յայտնեց որ, այն ունի քաղաքական եւ ոչ թէ իրաւական արժէք:

Իսլ. խորհրդարանում Թեհրանի եւ հիւսիսային իրանահայութեան պատգամաւոր Կարէն Խանլարեանի ելոյթը վերաբերում էր գերտէրութիւնների եւ տարածաշրջանային խաղացողների դերակատարութեանը Մերձաւոր Արեւելքի աշխարհաքաղաքական հեռանկարում թեմային:

Մանրամասները՝ սկզբնաղբյուրում: