Տարածաշրջանային նորագույն զարգացումներ. հայկական դիտակետեր

Աղբյուրը՝ arfd.am

Ներսէուտական մագլցողականութեամբ յատկանշուող իրադարձութիւնները, եմէնական դիրքերէ դէպի Ռիատ կատարուած հրթիռակոծումը, Լիբանանի վարչապետին յանկարծակի հրաժարականի յայտարարութեան մէջ աննախադէպ հակաիրանական հռետորաբանութեան օգտագործումը տարածաշրջանին մակարդակով նոր օրակարգի հասունացման մասին ընդգծումներ տեսանելի կը դարձնեն: Եթէ նաեւ անմիջապէս մտաբերենք ՏԱՀԵՇ-ի դէմ պատերազմի վերջին փուլի անցումին առընթեր Միացեալ Նահանգներու կատարած վերյիշեցումը` Հըզպալլայի երեւոյթին նկատմամբ վերաբերում ճշդելու անհրաժեշտութեան հրապարակումը, կը սկսինք տեսանելի նկատել սիւննի-շիի լարուածութեան նոր հարթութեան մը անցումը:

Վերահսկելի քաոսի աշխարհաքաղաքական ծրագիրը պարզ է, որ ՏԱՀԵՇ-ի չէզոքացումով կամ քրտական պետութեան կամ անկախ Քիւրտիստանի ծրագիրի առկախումով երկար դադար պիտի չառնէր: Վերահսկելի քաոսը նոր օրակարգ պիտի ձեւաւորէր, որուն համար արդէն կը պարարտացնէր ենթահողը սիւննի-շիի բեւեռներու սուր հակադրութեամբ նորցնցումներ խոստանալով տարածաշրջանին:

Այդ վերահսկելի քաոսի պահպանման եւ մագլցումին համար անհրաժեշտ գործիքներ են Սէուտական Արաբիոյ նոր գահաժառանգին փտածութեան դէմ պայքար մղելու խանդավառ պատրաստակամութիւնը, արմատական ցնցումային փոփոխութիւնները, ձերբակալութիւնները, գումար վերադարձնելու գործողութիւնները, լարուածութիւն թէժացնող յայտարարութիւնները եւ անմիջական ազդեցութեան տակ գտնուող երկրին` Լիբանանի մէջ իրավիճակ ստեղծելը:

Ընդհանուր քաոսային վարքագիծի տրամաբանութեան հետեւելով անշուշտ քաղաքական ճիշդ ընթերցումներ կատարելու խնդիր գոյութիւն ունի Մերձաւոր Արեւելքի, այս պարագային նաեւ կարեւորագոյն չափով լիբանանահայութիւնը նուազագոյն վնասներով դուրս բերելու ուղիներու որոնումներուն ու ըստ այնմ շարժելու կարելիութիւններուն տիրապետելով:

Անկախ այս ուղղութենէն, կայ նաեւ հայկական ոսպնեակով զարգացումներ կանխատեսելու առաջնահերթութիւն, յատկապէս երկու հակառակորդներու տարածաշրջանին մէջ ունեցած դերակատարութեան մասին պատկերացումներ կազմելու համար:

Տարածաշրջանին մէջ հետզհետէ ձեւաւորուած էր եւ յատկապէս Սուրիոյ տարածքին արձանագրուող իրադարձութիւններուն կ՛երեւէր Իրան-Թուրքիա-Ռուսիա առանցքը թէ՛ քաղաքական եւ թէ՛ ռազմական մակարդակներու վրայ:

Իրանի մէջ վերջերս կայացած Թեհրան-Մոսկուա-Պաքու եռակողմանի հանդիպումը այդ առանցքին վրայ ածանցեալ կարգով համալրեց Պաքուն, որ առիթ չփախցուց հանրային կարծիքին փոխանցելու, թէ արծարծուած է նաեւ արցախեան հակամարտութեան խնդիրը եւ առանցքային-միջպետական համաձայնութիւն գոյացած է այդ ուղղութեամբ: Եռակողմանի հանդիպումէն բխած պաշտօնական յայտարարութիւնը Պաքուի փոխանցած թիւր տպաւորութիւնը չէր հաստատեր:

Իրանի եւ Սէուտական Արաբիոյ յարաբերութիւններուն միջեւ լարուածութեան յառաջացումին դիմաց, Պաքուն անմիջապէս վերադարձաւ իր հիմնական առաքելութեան, այն է` այս պարագային լիարժէքօրէն լծուիլ Սէուտական Արաբիոյ` հակաիրանական քարոզչութեան գործին, եւ ըստ պարսկերէն աղբիւրներու` վիրաւորական մեկնաբանութիւններ կատարել Իրանի իսլամական հանրապետութեան հոգեւոր իշխանութեան ներկայացուցիչներու հասցէին:

Մինչ, Անգարան բաւարարուեցաւ դէպի Ռիատ կատարուած հրթիռակոծումը դատապարտելով:

Սուրիական եւ յատկապէս քրտական հարթութիւններու վրայ շահերու ժամանակաւոր համընկնումներով գոյացած Մոսկուա-Թեհրան-Անգարա եւ ածանցեալ կարգով Պաքու առանցքը դիւրաբեկ է այս պարագային: Ռիատի շուրջ հանգուցուող դէպքերու եւ յատկապէս Ռիատ-Թեհրան յարաբերութիւններու վերաթէժացումը առիթ եւ տեղ չեն տար նախ Անգարային միեւնոյն առաձգականութեամբ շարժելու այնպէս, ինչպէս շարժեցաւ Սուրիոյ կամ Իրաքի մէջ: Սիւննի աշխարհին ղեկավարութիւն խոստացող Էրտողանը միեւնոյն ազատութիւնը չունի սիւննի-շիի առճակատումին մէջ թէ՛ դիրքորոշուելու եւ թէ՛ մանաւանդ գործնական դրսեւորումներ ունենալու: Իսկ շիի Ազրպէյճանի դաւանանքը այս պարագային երկրորդական նշանակութիւն ունի. ածանցեալ կարգավիճակը գերադաս է այս պարագային:

Երեւութական առանցքին Թեհրան-Մոսկուա հատուածը հաստատ կը թուի, մինչ Անգարայի եւ Պաքուի բաժինը, այս նախադրեալները նկատի ունենալով` դիւրաբեկ:

«Ա.»

aztagdaily.com